BREZILYA / Güney Amerika Kıtası

Yeryüzünde ki karaların aşağı yukarı % 6 ' sını
kaplayan Brezilya,

dünyanın en geniş ülkelerinden biridir ve " küçük -
kıta " diye de adlandırılır.

Gercekten, Güney Amerika' nin tropikal kesiminin
aşağı yukarı tümü,

bu ülkenin sınırları icinde kalır

( Brezilya 33° Güney enleminden
5° Kuzey enlemine kadar uzanır )

ama doğal cevre, iktisat ve kültür özellikleri öyle
bir bütün oluşturmuşlardir ki,

burayı Kongo, Hindistan, Cinhindi gibi dünyanın öbür
tropikal bölgeleriyle

karsılastırma olanağı yoktur.


Gerci cok geniş alanların
bomboş klaması ve nüfusunun sınrılı bölgelerde

toplanması, büyük ülkelerin ortak özelliğidir,

ama Brezilya ' da böyle bir
durum söz konusu olmadıgı gibi, insan toplulukları

sürekli yayılma halindedir.

Bir başka deyişle, susuz çöllerde ya da donmuş topraklarda olduğu

gibi doğal çevrenin cetinliği değil de, tarihsel
koşulların agırlıgı günümüze kadar

Amazon bölgesinin fethine olanak vermemiştir,

ama yakın bir gelecekte, bölgeye yerleşme olanağı
sağlanacaktır.

Brezilya ' nin tarihi hep böyle büyük umutlarla
doludur. Sözgelimi Portekizliler,

ülkeyi nerdeyse bir rastlantı sonucu bulduktan sonra büyük vaadlerde bulunmuşlar,

sözlerini tutabilmek icin de cok büyük cabalar
harcamışlardır.


Günümüzde de hala, ülkenin
115 milyonu aşan nüfusu umutlara bel bağlamiş

olarak yaşamakta

ve başdöndürücü bir sanayileşme sayesinde, azgelişmişlikten kurtulmaya cabalamaktadır.


Ayni nedenle Kuzey Amerika ve Avrupa ülkelerine sıkı
bir bağımlılık pahasın da olsa,

Brezilya gelişmiı Batı ülkelerinin iktisadı cevrimine katılmaya niyetlidir.


Dört bucuk yüzyıl süren sömürgecilik döneminden
edinilen deneyler sonucu,

çesitli nedenlerle ülke
toprakları degişik bicimde düzenlenmiştir.

Uzaklıkların büyüklügü nedeniyle yerleşme " adaları "
ortaya çıkmış ve bunlar henüz

doğanin egemenliğinde bulunan " boş " topraklarda
yayıldıkca yayılmışlardır.






Günümüzde Brezilya " tırmanma " dönemini yaşamakta,
bunda gene,

sömürgecilik cağlarından mira kalan uyarlanma yeteneğinden yararlanmaktadır.

( Ülkeyi eskiden ele geciren Portekizliler, cok esnek
anlayışlı, geniş bir sömürgecilik

deneyimi olan kişilerdi ) .


Ama günümüzde Brezilya ' daki patlamayı yaratan
A.B.D. modelinin secilmesi,

bu tropikal ülkede zaten
var olan dayanılmaz celişkileri büsbütün artıracaktır.

Toprağın ve toplumun bir bölümünün gelişmesini, bu gelişmeler dişinda kalanlar,

dişına itilenler, aşağı yukarı kendiliklerinden
ödemektedirler.



Baştan başa azgelişmişligin egemen olduğu Güney
Amerika ' da,

siyasal ilişkiler acısından da Brezilya " önderlige "
hazırlanmaktadır

( Brezilya' nin, Ekvador ve Şili dısında, kıtanılan
bütün ülkeleriyle sınır komşusu

olduğu da göz önüne alınmalıdır
) .


1964 ' ten bu yana ülkeyi yöneten askerler, yakında
uluslararası düzeyde birinci

planda rol oynamaya hazırlanmakta
ic sıyasette de demokratikleşme yolunda

ilk adımları atmaktadır.

Çok kısa bir süre icinde " azgelişmişlik çercevesi icinde gelişmiş olan bir toplumun

patlayici gücü, anca böylece ortaya çıkacaktır.



Brezilya topraklarının özelliği, genelde ek alınırsa,
ucsuz bucaksız

And dağları engelinden daha cok da Büyük Okyanus' u izleyen daraca kıyı seridine

karşı cografi bölgelerden oluşmalarıdır.

Bu bakımdan ülke toprakları Kuzey Amerika topraklarının genel yapısını izler.



Batıda güclü bir sıradağ ile sınırlıdır, Atlas
Okyanusu yanında bir bütün halinde uzanır.

Brezilya cok büyük boyutlu bir ülkedir ve insan eli
böylesine görkemli bir doğanin karşısında gücsüz kalmıstır.


Cevre yapısında yer yer
büyük celiskiler görülür,

genellikle bölgeler arasında önemli ayrılıklar
vardır, ama bu ucsuz bucaksız

alanlarda, sözgelimi Avrupa ülkelerinde cok raslanan
kücük ayrıntı değişikliklerini

beklememek gerekir.



Jeoloji yapısı da oldukca yalındır: Brezilya ve
Guyana toprakları en eski

Birinci Zaman dan kalmadırlar, değişik kosullar altında oluşmuş cesitli parcaları vardır,

aralarında Amazon havzasını oluşturan birikintiler
yer alır, Orinoco' nun deltasından


Plata halicine kadar, And dağları boyunca yay
biciminde yerlesmiş tortul

düzlüklerden olusan dev bir koridor uzanır.



Kısacası, dağlık yöre Orta - Güney kesiminde Atlas
Okyanusu cephesiyle sınırlıdır.

Bütünüyle ele alındıgında 800 m' yi aşan engebeler, ulusal toprakların % 7 sinden

çogunu kaplamaz, Alp tipi sıradağlar da yoktur

( en yüksek doruk Venezuela
sınırında 3 010 m' lik Neblina doğruğudur,

Orta - Güney kesiminde 2 700 - 3 000 m arasında başka
tek tek

doruklar da vardir ) .




Toprakların % 41' inin yükseltişi 200 m' nin
altındadır.

Yüzey sekillerinin böyle "acık" olması, dağların engellemediği büyük su havzalarının

arasında kolayca balantılar oluşmasını sağlamıstır.



Cassiquiare' den tekneye Orinoco' ya ve Amazon
ırmagına gelebilir,

hatta bir zamanlar, tekneler karadan kısa bir yoldan taşınarak,

Parana' nin kollarından Paraguay' nin kollarına
gecirilebiliyordu.







Iklim Kosulları ve nüfus




Brezilya' nin jeoloji yapısı yalındır, ama torpak
yapısı çok daha karmaşıktır,

bütün bu özellikler iklim koşullarıyla birleşince, tarım alanlarının çok verimli olmasına

yol acar.


Tropikal özellikler bile her yerde ayni değildir.

Ülkede birbirinden son
derece değişik iki ayrı " sıcaklık bölgesi " vardır.

Tam tropikal bölgede, yıllık sıcaklık ortalaması hep
20° C ' in üstünde kalır,

sıcaklıklar arasında büyük iniş - cıkışlar olmadıgı
gibi, mevsimler de yoktur.

Oğlak dönencesinin güneyinde inilip Atlas Okyanusu kıyısına doğru gidildiğinde,

başka " serinletici " etmenler

( enlem farkı, yükseklik, güneyden gelen soğuk hava kitlelerinin yukarı doğru çıkışı )

ise karışır, yıllık sıcaklık ortalaması 20° C ' in
altına düser, az farkla da olsa iki

mevsim görülür.

Bir tropikal yazın ardından, kış değilse bile, ser
bir mevsim gelir. Isın ilgi çekici yanı,

kıyılarda okyanuslarıin
düzenleyici etkisi olduğu halde, iklimin kiyi seridinden cok,

iç kesimlerde, Amazon bölgesinde kararlı olmasıdır.



Cografi bakımdan büyük bir ülke olmasına karşın hem
kusey - güney ekseni,

hem doğu - batı ekseni üstünde 4 300 km kadar, Brezilya' da gercek anlamda çöl

yoktur.


Asya' nın muson rüzgarları etkisindeki bölgeleri
kadar yagış da almaz,

Gerci Amazon bölgesinin aşağı yukar her yanına bol
yağış düşer

( yılda 2 000 mm' nin üstünde ) hata yagışların 2 500 mm' yi aştığı yöreler bile vardır

( halic bölgesi, orta Amazon bölgesi, Colombiya sınır
) ama ekvator düzeyinde

yagışlar normaldir. Kuzeydoğu kıyısında, ekvadorun
güneyinde

( Mar ve Mantiqueira dağları ) yükseklik ile kıyı
cizgisinin

ve sıradağların yönü de, gene yağış oranı yüksek
bölgelerin oluşmasına yol acmıştır.



Bu yağışlı alanlara bitişik yarı - kurak bir bölge,
düşük enlemlerde

( 8° . 16° Güney enlemleri ) carpıcı bir celişki
yaratır.

Kuzeydoğunun ic kesimlerini oluşturan bu yörenin
balica özelliği yağışların düzensizliğidir,

çünkü yağışlar ekvator ile Atlas
Okanusu arasındaki cephe sisteminin yer değiştirmesine bağlıdır.

Kuzeydoğudan ülkenin icindeki Amazon bölgesine dogru ilerlendikce düzensizlik azalır.



Yağışlı mevsim ülkenin güney ucunda kişken, iç
Brezilya' nin büyük...[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ...bölümünde yaza kayar.

Atmosferde dolaşan soğuk hava
akımlarıysa, tropikal bölgedeki kahve ekili büyük tarım isletmelerine

zarar veren donlara ya da bazen Amazon bölgesini bile etkileyen soğuk dalgalarına ( friagen ) yol
acar.



Sıcak ve nemli iklimde, doğal olarak dev ormanlar (
mat ) gelişmiştir, bütün Amazon bölgesini

kapsayan bu görkemli bitki örtüsü
güneye doğru " ağactan tüneller " oluşturarak ilerler.

Yeryüzündeki orman varlıgının 1/3 ' ının burada
toplandığı

hesaplanmıştır, ormanın her hektarında 200 ceşit ağac
bulunur.

Aynı ağac türünün bütün alana yayılmış olması,

bunlardan ticarette yararlanmayı büsbütün
güclestirir.

Mar ve Geral dağlarını kaplayan orman da çok gürdür,
hatta uzun

süre, kıyı ile ic kesimler arasında bağlantı
kurulmasını engellemiştir.





Orman ile otlakların ve buğdaygillerin bir arada
bulunduğu ağacsız " campo" lar arasında,

değişik özelliklerde bozkırlardan savanalara ve ceşitli cayır tiplerine kadar birçok acık

alan bulunur.

Orta kesimdeki ucsuz
bucaksız yüksekovalar, " cerrado " denilen ve
kökleri su

aramak icin toprağın 20 m derinliğine kadar
ulaşabilen calılıklardan

ve ağaccıklardan oluşan bir
ormanla kaplıdırlar.



Yarı kurak kuzeydoğu kesiminde bitki örtüsü her yerde
kurakcıldır ve tipik bir " caatınga" örnegidir: Ince yapraklı kücük,

kuru mevsimde yaprağını döken ağaclar ile dev
kaktürslerin ve çalılikların bir arada bulunması.



Tropikal ülkelerin tipik toprak sorunu bu ülkede de
kendini gösterir.

Brezilya topraklarının büyük bölümü

( Afrika toprakları kadar
değilse bile ) , kimyasal acıdan gücsüz, hatta yetersizdir,

çünkü killi topraklar coğunluktadır.

Bu tür topraklar suyu tuttuklarından,
ormanın büyümesine olanak verirler,

ama koruyucu bitki örtüsü kalkar kalkmaz, eğimli
kesimler " aşınma "

ya, ekilen ve yeterince gübrelenmeyen yatay yerler de
kıraclasmaya

( toprağı sertlestirerek killi bir kabuğa dönüştüren
bir biyokimyasal yozlaşma süreci ) uğrar.

Kiraclaşma Sao Paulo bölgesinin kahve üretimine
ayrilmış en iyi topraklarının

bomboş kalmasına neden olmuştur.

Ülkenin tropikal ve ekvator, kesimlerinde, iyi
nitelikli topraklar daha da enderdir,

kuzeydoğunun nemli kıyılarında " massape " denilen,
kalker bakımından zengin bir kara toprak seridi yer alır, orman

havzaları ve alüvyon topraklarının birleşmesiyle,
Bahia ve Espirito Santo ( kakao bölgesi ) eyaletlerinin kıyılarında ve

Paraiba do Sul ırmagının agzında ( şekerkamışı
bölgesi ) başka verimli " adalar " oluşmustur. Toprağa kendine özgü

morumsu rengini veren ( terra roxa ) bazaltın
ayrısmasından da,




çok iyi nitelikli topraklar oluşmuş, bunların
verimliliği

Grande do Sul ırmaği ile Amazon bölgesi arasında
kalan geniş alana, göcmen dalğaları cekmiştir




Bölgelerin yapısal
özellikleri




Ülke toprakları, genel morfoloji özelliklerine göre
birbirinden ayrı bölgelere ayrılabilir, bu bölgelerin birbirleriyle olan
ilişkileri,


ucsuz bucaksız Brezilya topraklarının yeni bir acıdan
ele alınmasına olanak verecektir.



Doğu, yani Atlas Okyanusu yaylası, billurlu
yapılardan oluşmustur, bunlar kıyıya paralel uzanan ve yamacları
girintili

cikintilı olan Mar ve Mantiqueira dağlarında (
bicimleri yuvarlaklaşmış bu dağlar, ülkede " serra " diye nitelenir)

yüksekovanın güney kıysında toplanarak görkemli bir
küme oluştururlar. Ic kesimlerde, 1 000 km' lik bir kesimde düzenli

olarak kani bicimli yükseltiler ve dar ovalar cevreye
egemendir.



Espinhaco dağlarğndan Diamantiana capadasğna (
kumtaslğ, tabla bicimi engebe ) kadar uzanan ve doğu havzalarinğ

Sao Francisco ırmağından ayıran engebeler de
önemlidir.



Kuzeydoğudaki yüksek ovalar , kurak ve yari kurak bir
cevrede doğu yaylasının bir uzantısıdır. Paraguaco ırmağının

kuzeyinden yükselen düzenli yüzeyler, Borborema
yüksekovasını ( 500.1 000 m ) oluştururlar. Bu yüksekovada özellikle

de ic kesimlerde yer yer dağınık " inselberge" ler (
tam karsiligı " adadağlar, bunlar değişik direncli maddelerin

asınmasindan oluşmuslardır ) yükselir.

Güney ovasında Parana hazasi yer alır. Altındaki daha
eski kayac kütlesi,

tortullarla kaplanmıştır.

Parana' nin yatağına doğru eğilen vadi, kuzeyde
yelpaze gibi acılir

( Minas Gerais ve Goias ) .






Daha dayanıkli olan bazaltı topraklar, büyük
basamaklar halinde alcalırlar

ve Brezilya kahvesinin
tarihinde büyük rol oynamıs olan kirmizi toprakları

( terra roxa ) olurtururlar.

En güneyde, pek büyük olmayan bir yüksekova ( Sudeste
dağları )

ile Campanha' nin neredey se Plata topraklarını

yalayan daha alcak masa bicimi yükseltileri yer alır.



Orta kesimdeki yüksekovanın sınırları pek belirgin
değildir, ama


merkezi, kıtanin üc büyük ırmak havzasının birleştiği


bölgededir ( Amazon ırmagi, Plata ırmağı, Sao
Fransisco ırmatı ) .

Yöreyi ülkeyle bütünleştirmek icin büyük cabalar harcanmıştır.

Özel bir yönetim birimi olarak Federal Idare Bölümü'
nün onun orta yerinde de

başkent Brasilia' mom kurulması.



Orta kesimdeki yüksekova, kuzeydoğu kesimi

ve Amazon bölgesi arasında bir başka tortul havza
daha yer alır, tipik "

tabuleir" lar ve " capada" lar ile yani Orta - Kuzey
kesimi oluşturan üstü düz engebelerle kaplıdir

( tabulerio lar " capada" lardan
daha alcaktır). Orta - Kuzey' in doğu sınırları son

derece belirgin, birkac akarsu, yüksekovayi yarım
daire biciminde

kestikten sonra büyük Paraiba ırmağı kavuşur.

Batıdaki sınırlarıysa pek belirgin değildir, Amazon
havzasına yavaş yavaş

gecilir ( Maranhao eyaletinin ic kesiminde ).

Guyanalar kütlesi, kıtanin büyük doğal yapi
birimlerinden birini oluşturur,

Essequibo ve Branco ırmağının vadileriyle iki kesime
ayrılır,

doğuda Tumucumaque - Acarai tepesine tırmanan
yamacları,

batıdaysa görkemli Pacaraima

ve Parim yükseltileri ( Neblina dorugu 3 014 m
)Brezilya sınırları icinde kalır.



Amazon bölgesi, iki büyük billurlu kütlenin

( Guyanalar kütlesi ve Brezilya kütlesi )
kıyılarından , taşkınlar sonucu zaman

zaman büyük ırmağın suları altında kalan ovaya kadar
uzanan karmaşık bir bütündür.

Gür orman örtüsü altındaki arazi, göründüğünden daha da engebelidir,

Rio ırmağının kolları sık sık cavlanlarla kesintiye
uğrar.



Amazon bölgesinin dışında, su baskınına uğrayan bir
başka ova da

Güney Amerkika kıtasının tam ortasında yer alan Mato Grosso ' dur.

Öte yandan kıyı ovalarının kuzeyde yer alanları daha
geniştir,

daha bol yağış alan batı kesimindekiler kesintili , yari kurak doğu kesimindekilerse

hem düz, hem de kum tepeleriyle kaplıdir.

Sao Roque burnunun güneyinde dar bir seride dönüşen doğu kesimin ovaları,

yer yer akarsularla ve taşkınlarla kesilir. Frio
burnunun güneyinde, tabuleiro' lar

sona erer ve dağların yamacları kıyıya yaklaşır.





Nüfus


Brezilya 8 511.965 km lik bir alana yayılmis 115
milyonluk nüfusuyla, aslında

seyrek nüfuslu bir ülke sayılır.

Ne var ki henüz
isletilmeyen büyük gelir kaynaklarına karşın, halkın toplumsal

ve iktisadı durumu oldukca acıklıdır. Aclık korkusu, ancak,

ulusal toprakların tüm işlenebilirse ortadan
kalkacaktır.