ŞILI / Güney Amerika Kıtası

Şili Güney Amerikada bir devlettir. Komsuları kuzeyde
Peru, kuzeydoğuda Bolivya, doğuda Arjantin' dir.

Ülkenin batıda, Büyük okyanus boyunca, Horn adalarına
kadar 4 828 km. uzunlukta kıyısı vardır.





Şili' nin ekonomik kaynakları ve ticareti öteden beri
sayılı birkac ailenin elinde toplanmıştır.

Fundo sahiplerinin geleneksel tutuculuğu, Şili
politikasının belirgin bir özelliği olmuştur.

Ancak serbest secimlerle işbasına gelen Allende
döneminde

köklü bir toprak reformu başlatılmıştır.

Fakat 1973 yılında general Pinochet tarafından
düzenlenen bir askeri darbe bu

calısmaları durdurmuş ülkede bir baskı rejimi
kurulmuştur.

Şili, Birleşmiş Milletler Örgütü üyesidir




Yer şekilleri:


Şili' nin en belirgin özelliği And sıradağlarıdır.

Bu daglar Şili ile komşuları Bolivya

ve Arjantin arasında doğa bir engel oluştururlar.

Doğu Şili boyunca uzanan bu dağlar, ülkenin kuzey ve
orta kesimlerinde, 5 490 m. yüksekliğe

kadar cıkarlar. Batı
yarikürenin ikinci yüksek tepesi olan Ojaos del do tepesi ( 6 870 ) de
bulunmakdadır.

Güneye doğru indikce dağlar bölünmeye başlar.

Burada, dünyanın en güzel dağ gölleri, buzullar,
foyortlar

ve on binlerce kıyı adası yer alır.



Şili; kuzey, orta ve güney olmak, üzere üc kesime
ayrılsa, her üc bölgedeki yer şekillerinin

yapısal bakımdan birbirine benzediği görülür.

Ülkenin batında sık sıralar halinde uzanan And
dagları vardır.

And dağlarının batısında, Şili ' nin başlıca düzlüğü
olan

Büyük okyanus cukuru uzanır.





Puerto Montt' a kadar uzanır.Puerto Montt' un güneyinde deni düzlük alanı doldurur.

Cukurun batısında kıyı dağları yer alır.

Bu dağlar bazi yerlerde enine uzanarak And dağlarıyle
birleşirler.

Daha güneye inildikce dağlar yok olarak yerlerini
takimadalara bırakırlar.

Yerkabugunun iyi yerlesmemis bir yöresinde bulunan
Şili ' de sık sık depremler görülür.

Son dört yüzyıl icersinde ülkede 100 deprem
oluşmuştur.



Iklim, bitki örtüsü, hayvanlar: Şili' de beş farklı
iklim görülür.

Kuzeydeki Norte Grade cölü, Peru sınırındaki Arica'
dan Copiapo' ya kadar uzanır.

Yıllarca belirli bir oranda yagış almayan ve dünyanın
en kuru yöresi olan 1 200 km.

uzunluğundaki Atacama cölü de bu bölgededir.

Kuzey Şili ekvatora fazla uzak olmamaktla birlikte,
soguk Peru akıntısı

bölgenin sıcalıgını düşürür. En kuzeyde kalan
bölgeler coraktır.

Bu bölgenin güneyinde, akarsular, nem ve sis, bölgede


vahalar olurşmasinı, kaktüs ve kuraklığa dayanıklı
fundalıklar yetismesini sağlar.

Bir gecis bölgesi olan yarı çöl kuzey Chico, güneye
dogru, Copiapo' dan

Illapel' e kadar ( 724 ) zanir.

Huasco, de los Choros, Limari ve Aconcagua gibi
batıya yönelik akarsuların suladıgı vadilerde tahil yetistirilir.

Okyanus ikliminin hüküm sürdüğü yöreye gelene kadar
iklim

ve bitki örtüsü degişir.






Okyanus iklimin merkez bölgesi ( Zona Central )
Illapel' den Choapa ırmağı vadisi boyunca Concepcion

ve Bio- Bio ırmagına kadar 684 km. boyunca uzanır.

Dünyanın en ilimli ikliminin görüldüğü bu bölede,
Şili nüfusunun % 70' i oturur.

Sıcaklık ortalaması ocak ayında 27° C, temmuz ayında
ise 10° C dir.



Kış aylarinda yogunlasan yılıik yagış ortalaması 762
mm. ' dir.

Antartika ' dan kuzeye doğru akan soğuk Peru
akıntısı, kıyı bölgelerinde sıcalığı düşürür.

Kıyalarda yaz sıcaklık ortalaması Orta Vadinin
ortalamasından 8° C daha düşük olur.

Bölgenin bitki örtüsü kış yagıslarına göre
uyumlanmıstır.



Ormanlik Şili ( Zona Sur ), Concepcion ' dan Puerto
Montt' a kadar 644 km. boyunca uzanır.

Bu bölgede sıcaklık düzünlidir ve yagışlar daha
fazladır. Kışın cok ender olarak don olayı görülür.

Yaz sıcakligi 21° C nin üzerine cıkmaz.

Kıyıda bulunan dağlar ortalama 2 540 mm. yagış
alırlar.

Iç kesimlerde ise yağış ortalaması 1 283 mm.
dolaylarındadır.

Genellikle denizden esen rüzgarların yani sıra, And
daglarından kopup doğuya doğru esen

ve puelches adı verilen fırtına rüzgarları da vardır.


Dağ yamaclarındaki sık ormanlar kayından oluşursada
cam ağaclarına da rastlanır.



Takımadalar Şili ' nin beşinci iklim bölgesidir.

Bu bölge Puerto Montt' dan Cape Horn' a kadar 1 931 km. boyunca uzanır.

Macellan bogazını ve Tierra del Fuego' yu da iceren
bu bölge dünyanın en

fırtınalı yörelerinden biridir.

Yıllık yagış ortalaması 5 080 mm. ye cıkabilir.

Kar yagısı, özellikle Patagonya bozkırlarında cok
yogundur.

Yıllık sıcaklık ortalaması - 4 ° C ile- 5° C,
arasında oynar.

Bu serin yagışlı ve rüzgarlı bölgede Şili' nin toplam
nüfusunun % 2 sinden daha da

azı yaşar.

Bu bölge kayınları ve cam ağaclarını iceren yoğun
ormanlarla kaplıdir.

Her bölgede, yükseklikler iklime yön verir.

Andlarda yetişen bitkiler arasın da Şili camları,
cicek acan cesitli ağaclar

ve bodur bitkiler de vardir.

Şili' de yaşayan hayvanlar arasında pumalar,
guanakalar, sinsilla

ve pudular vardır. And dağları Şili' yi , Orta

ve Güneydoğu Amerikanın zengin hayvan cesitlerinden
yoksun bırakmıştır.

Halk: Şli ' nin nüfusu karmaşık kökenlidir. XVIII.
yüzyılda gelen Basklar kısa bir süre icinde ülkenin

en ileri gelen topluluğu olmuşlardır.

Toprak dağitılması Avrupalıları bu ülkeye cekmiştir.

Bunlar arasında özellikle Ingilizler yer almıstır.


Diğer göcmenler bu ülkeye dünya şavaşlarından sonra
gelmişlerdir.

Ispanyollarla Kızılderililer arasında yapılan
evlilikler melezlerin ortaya cıkmasına neden olmuştur.

Hastalıklar ve şavaslar, Şili' nin Araucan ve diğer
Kızılderili kabilelerinin

sayısını azaltmıstır.

Yine de, güney Şili' de, sayılari onbinleri bulan
Araucan' lar vardır.

Bunlar, Şili' nin resmi dili olan Ispanyolcayı
konuştukları gibi kendi dillerini de konuşurlar.

Şililerin cogunlugu Katoliktir.

Eğitim ücretsizdir ve 7 ile 15 yaşlar arasında
zorunludur.

Okuma yazma bilmeyenler % 12 oranındadır.


1842 ' de kurulmuş olan Şili Üniversitesi Santiago'
dadir.

Concepcion, Valparaiso, Valdivia ve Antofagasta
kentlerinde de üniversiteler vardır.







Günümüzde, nüfusun yaklaşık olarak % 68 ' i kentlerde
aşar.

And dağlarının eteklerinde, geniş bir düzlük üzerinde



kurulmuş olan baskent Santiago, ülke nüfusunun ücte
birinden fazlasını barındırır.

Santiago baskent olduğu gibi ekonomik

ve külürel yaşamın da merkezidir.



Ülkenin ikinci büyük kenti, Büyük okyanus kıyısında
kurulmuş olan

Valparaiso kentidir.

Bu kent Sili ve Güney Amerikanın en önemli limanıdir.

Ülkenin ücüncü kenti Concepcion' dur.

Bu kent depremler nedeniyle beş kez yıkılmış

ve yeniden kurulmuştur.
Bugünkü konumu, ilk kurulduğu yerden 5 km. uzaktadır. Kömür ocaklarına
yakınlığı,


hidroelektrik gücün yeterliliği
ve gücü bir ulaşım ağı bu kenti ülkenin

başta gelen sanayı merkezi yapmiştır.



Ekonomi:



Bakir, Şili ekonomisinde önemli bir rol oynar.

1971 yılında başkan Allende tüm maden yataklarını devletleştirmiştır.

Dünya bakır rezervlerinin % 30' unun Şili ' de
bulundugu tahmin edilmektedir.

Şili dünyanın dördüncü bakır
üreticisi ve ikinci ihracatcısıdır.

Atacama cölünde bulunan Chuquicamata, dünyanın en
büyük, acık bakır yatagıdır.

Dünyanın en büyük toprakaltı bakır yatagı ise El
Teniente' dedir.

Başlıca ergitme firinlari Potrerillos ve Quintero'
dadır. Şili,

bakırı büyük bir kısmını ham olarak ihrac eder.



Şili' nin eski gelir kaynagı olan nitrat, yapay
gübrelerin ortaya cıkmasıyle önemini yitirmiştir.


Nitrat sanayının temelini, kuzey
cöllerinde yer alan kurumuş göl yataklarındaki

nitrat birikintileri olusturur.

Elde edilen ürünler, Şili' nin kuzey kıyılarındaki dik yamacların arasında

kurulmuş olan kücük limanlardan sevkedilir.


Nitrat sanayiinin önemini yitirmesi üzerine coğu madenler terkedilmiştir.



Şili' de az miktarda kömür cıkartılır. Yarı cöl bölge
ile Copiapo' da demir yatakları vardır. Güney Sili' de petrol bulunur.

Kuzey Tierra del Fuego' daki petrol kuyuları, tanker
limanlarına boru hattiyle balıdır.

Tarim: Ekili alanlar ve otlaklar 10 milyon hektarlik
bir alanı kapsar. Calısan nüfusun % 29 ' u tarımla uğrasır. Kuzeyde,

akarsulardan yararlanılarak yarı cöl alanlarda tahil
yetiştirilir. Büyük okyanus ikliminin hükum sürdügü bölgelerle ormanlık

bölgelerde, özellikle sulak ve verimli olan Orta
Vadi' de yoğun tarım yapılır. Verimli vadilerin, büyük ciftliklerin
bulunduğu

bu bölgelerde ...[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.].....bilimsel
yollarla verimin daha yüksek düzeye cıkarılmasına calısılmaktadır.


Büyük okyanus düzlüklerinde darı yetiştirilir. Orta
ve güney bölgelerde ise başta seftali ve elma olmak üzere meyve

üretilir. Santiago' nun cevresindeki büyük bir alan
sebze bahceleriyle kaplıdır, Talca' nin cevresinde ise pirinc tarlaları

bulunur.

Okyanus bölgesinin en başta gelen ürünü üzümdür.
Yapilan kaliteli şaraplar ancak ic tüketimi karşilar. Burada ayrıca

arpa ekilir. Bunun yanı sıra ülkedeki sıgırların ücte
birinden fazlası buranın sanayide en ileri gitmiş ülkelerinden biridir.


Huachipato' daki demir ve celik merkezlerinin yani
sira, ülkede makine, taşit ve kimya sanayii, kagit, tekstil, cam,

cimento fabrikaları vardir Talca' da yünlü kumaş,
kagit, cam selüloz ve cimento fabrikarlı vardır.

Güzel dag manzaraları , gölleri ve fiyortlariyle,
güney takimadaları büyük ölcüde turuist cekmektedir.

Ulaştırma: Başlıca ulaşım deniz yoluyle yapılır,
Özellikle güney yörelerin ulaşımı deniz ya da hava yoluyle saglanır.
Şili'

deki 55 416 kilometrelik karayollarının yarısı, tüm
hava kosullarına elverişli yollardır. Ancak ikincil derecedeki yollar

genellikle kötüdür. Bolivya' ya Arica-La Paz ve
Antofagasta - Ollagüe hattiyle, Peru' ya Arica - Tacna hattıyle ve
Arjantin' e

Antofagasta - Salta hattıyle ulaşılır. Ic ve diş
hatlarda işleyen ucak seferleri vardır.


Dış ticaret:
Calışan nüfusun yaklaşık olarak % 6' sinin madencilikle uğrasmasına
ragmen, madencilik ihrac mallarinin

toplam değerinin % 80' ini oluşturur...[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.].... Bakır en
basta gelir ve dünya piyasasindaki bakır

fiyatları Şili ekonomisinde cok

önemli bir rol oynar. Diğer ihrac malları demir
filizi, kımyasal ürünler, kağıt ve kağıt hamuru, sivi gaz ve az
oranlarda şarap

ile kuru yemiştir.

Sili tarım ülkesi olmasına rağmen, cok az tarımsal
ürün ihrac eder. Ihrac mallarindan elde ettiği kazancın ancak % 6 ' sini


ürünlerden sağlar. Ticaret dengesinin olumsuz olması
yani ihracattan çok ithalat yapması, ithal ettiği besin maddelerinin,

makinelerin ve elektrikli aletlerin cok pahalı
olmasından ileri gelir.

Şili ' nin ticaret yaptığı başlıca ülkeler Amerika
Birleşik

Devletleri, Ingiltere, Batı Almanya ve Japonya' dir.

Kaynak: Atlaslı Coğrafya Ansikopedisi / 26 Kasım 2007




Dünyanın en büyük havuzu

Guinnes rekorlarına geçen dünyanın en büyük havuzu,

Şili'nin Algarrabo kentindeki San Alfonso Del Mar
tatil köyünde bulunuyor.


Yaklaşık 914 m uzunluğunda olan havuz, 8 hektarlık
bir alanı kaplıyor.

66 milyon galon (yaklaşık 250.000 metreküp) su alan
havuz, yer yer 35 metre derinliğe ulasıyor.

Yapımı 5 yıl süren havuzun, 2 milyar dolara mal
olduğu

ve yıllık bakım masrafının 4 milyon doları bulduğu
belirtiliyor.