MOZAMBİK / Afrika Kıtası

Ülke coğrafyasının genel
görünümü


Mozambik, kuzeyde Tanzanya sınırını belirleyen Rovuma
ırmağının ağzından,

Güney Afrika Cumhuriyeti sınırına kadar, Hint Okyanusu kıyısında

2 975 km boyunca uzanır, kıtanın ic kesimine doğru en
cok sokulduğu

Zambezi ırmağı kıyısındaki
girintide genişliği 1 130 km' yi bulur.


Adaların ( bunlardan birinin adı, devlete verilmiştir
), yarımadaların, denizkulaklarının

ve geniş deltaların sıralandığı kıyı, son derece girintili çıkıntılı olduğu için, liman haline
getirilmeye elverişli pek cok yer vardır.


Coğunu ırmakların sürükleyip getirdiği bol tortul
gereclerle kaplanmış olan kıyı ovasının kuzey kesimi cok dardır,

ama Mozambik adasının
güneyinde, yavaş yavaş Zambezi irmağının vadisine kadar genişledikten
sonra,

orada bataklığa dönüşür,
Beira dolaylarında yeniden daraldıktan sonra, önce Save ırmağının, daha
sonra da Limpopo ırmağının vadilerinde

genişler, ülkenin güneyinde, Maputo dolaylarında dar
bir seride dönüşür.



Yüzey şekilleri, art arda kıvrımlı yüksek ovalardan
oluşmuştur, kuzeyde,

dizi dizi tepeler ve daha önemli yükseltiler yer alır.


Malavi sınırında ( bu sınır Mozambik topraklarının
iclerine kadar sokulur ) ,

Büyük Göller in bulunduğu ucsuz bucaksız tektonik cöküntü hendeği cevresindeki dağlar, Zambezi
ırmağının hemen güneyinde Mozambik - Zimbab

ve sınırını cizen...[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]... Inyanga
sıradağları , vb. Ülkenin en yüksek doruğu

Namuli dağı ( 2 420 m ) , Shirwa gölünün doğusunda,
kuzeydeki yüksek toprakları güneyden cevreleyen yükseltilerde yer alır.

Toprağın verimliliği, bileşimindeki alüvyon oranına
göre yer yer değişiklik gösterir,

ama bataklıkların genişliği, ovalarda tarım yapabilme olanağını büyük ölcüde kısıtlar.

Ülke kıyılarını yalayarak gecen ve kıyı şeridine
sürekli nem sağlayan sıcak

Mozambik akıntısı ile Güney Hint Okyanusu' nun muson tip rüzgar rejimi, iklimi büyük ölcüde etkiler.



Sıcaklık ortalaması genellikle çok yüksektir,, kıyıda
mevsimden mevsime büyük değişiklikler görülmez:


Temmuzda 20° il ocakta 27° C
arasında değişir. Iç kesimlerdeyse mevsimler arası sıcaklık farkları
belirginleşir:



Yaz ayları, cok sıcak gecer (
Tete' de sıcaklığın 40° C' i bulduğuolur ), kış mevsimindeyse dağlarda
sıcaklık bazen sıfırın altına düşer.

Kiyidan uzaklaşıldikca
yağış oranı azalır ( kıyı her zaman nemli

ve son derece sıcaktır ), güneydoğudan esen
rüzgarlardan dolayı

en yağışlı mevsim yazdır (kasımdan nisana kadar ) :

En çok yağış Beira dolaylarında düşer ( 1 200 mm ) .

Kışlar genellikle kurak gecer.




Akarsu ağı, aşağı yukarı birbirlerine koşut yönede
akan

ve ic kesimden Hint Okyanusu' na doğru inen
ırmaklardan oluşur.

Bunların bazıları, hic değilse cığırlarının son
kesiminde ulaşıma elverişlidir.

Ayrıca tümünden sulamada yararlanılır.

En büyükleri olan Zambezi
ırmağının cığırının son 820 km' si ulaşıma elverişlidir,

ic yüksekovadan kıyı ovalarına bir dizi görkemli cavlan yaparak


( Cabora Bassa baraji sayesinde, cavlanlardan enerji
üretiminde yararlanılmaktadır ) iner.

Rovuma, Lurio, Ligonna, Molocue ırmaklarının

( özellikle güneydeki Save ve
Limpopo ırmaklarının...[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]...( da elektrik

potansiyelleri yüksektir, ama henüz
yararlanılmamaktadır.



Bitki örtüsü yer yer büyük ölcüde değişiklik
gösterir:

Kıyı mangrov türleri, hindistancevizi palmiyeyeleri,
muson tipi

bitkilerle örtülüdür, ic kesimlere doğru gidildikce
savanalar ve calılık bozkırlar başlar, suyu sürekli ırmaklar boyunca
galeri

ormanları uzanır, kıyı ovasının bataklık
kesimlerinde, sulak bölgelere özgü bitki türleri, sık papirüsler
yetişir.



Hayvan türleri de boldur, ükede asaği yukarı, kıtada
yasayan bütün hayvan türlerine rastlanır. Ama cok iyi korundukları

söylenemez.

Ülkedeki tek ulusal park ( Zambezi' nin güneyindeki
Gorongosa ) pek büyük değildir.


Ülke Tarihine Genel Bakış



Afrika' nın doğusundaki bu kıyıları Portekizliler,
ilk Hindistan yolculukları sırasında buldular.


Covilhao ve Vasco de Gama, XV.
yy' ın sonunda, Sofala' da, Quelimane' de


ve Mozambik adasında ilk üsleri kurdular ( Mozambik' te 1557' de Sao Sebastiao
kalesi yapıldı.

Bazı serüvenmci beyazlarsa, ic
kesimlere doğru ilerleyerek, asağı yukarı günümüzdeki Zimbab

ve topraklarını kaplayan Monomotapa imparatorluğuna
ulaştılar.


Bütün Mozambik toprakları 1755' e kadar Portekiz Hindistani'ndan yönetildi. Zambezi ırmaği vadisindeki ilk
toprakları kullanma hakkı, Portekizlilere ve Goa' dan gelen

Hintlilere verildi.

XIX. yy' in sonlarına kadar süren bu hak, ilk toprak
sahiplerinin yerli kadınlardan olma cocuklarına gecti.

Tarımla hic uğraşmayan prazeiro' lar ( büyük toprak
sahipleri ) , fildişi ve köle ticaretinden büyük kazanc sağladılar

ve Lizbon daki hükümet bu
etkinliklerini önlemeye calıştığında, Portekiz yönetimine başkaldırarak
her biri kendi kişisel krallığını kurdu.

Portekiz hükümeti ancak XX. yy. başlarında
egemenliğini yeniden kabul ettirerek kıtanın

ic kesimlerine doğru
düzenli bicimde ilerlemeye başladı, ama gerekli sermayeden yoksun
olduğundan,

ilk iktisadi etkinliklere başlayabilmek
için , yabancı özel şirketlere başvurmak zorunda kaldı.

Böylece topraklar, yabancı şirketlerin cıkarlarına göre düzenlenmeye başladı

( bu durumun günümüzde bile ortadan kaldırılması
güctür).


Mozambik, kıtanın ic kesimindeki sömürge topraklarına
iki temel hizmet vermiş, bunların ikiside Portekiz Nyasaland ) ,

Harare - Beira hattıyla ( buna kosut olarak yakın
zamanlarda

Beira - Umtali boru hattı döşenmiştir ) Zimbabve' ye (
eski Güney Rodezya ),

Johannesburg – Maputo (
eski Lourenco Marques...[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] )

hattıyla Güney Afrika Cumhuriyeti' ne denize acılma
olanağı sağlamaktadır.

Bu hatların tümü birbirine
kosut olarak ilerler ve ülkenin ic kesimlerinde bağlantı sağlamazlar.

Ikinci hizmetse, Transvaal
ve Rodezya madenlerine sağlamış olduğu
işgücüdür.

1909 da imzalanan " Mozambik konvansiyonu" uyarınca
Güney Afrika

Cumhuriyeti, Witwatersrand sanayi bölesine gerekli

dışalimin % 47,5 ' unun Mozambik limanlarından
gecmesini kabul etmişti,

karşılığında Mozambik, Güney Afrika Cumhuriyeti'
ndeki madenlere beli dönemlerde işci sağlayacak,

iscilerin ücretlerinin %
60' i altın olarak doğrudan doğruya Portekiz hükümetine ödenecek,
hükümet bunu cruzeiroya cevirerek,

vergilerini de kestikten sonra, Mozambik' e dönen
işcilere ödeyecekti.


Bu sistemle 1975' e kadar Portekizliler, ilk
serüvencilerin zenginleşmesini sağlamış olan etkinliği sürdürdüler,

yani isgücü ticareti
yaparak, hem liman trafiğinden, hem altğnğ cruzeiroya cevirmekten,

hem de madencilerden kestikleri vergilerden kazanc sağladılar.



Portekiz, Mozambik' e Portekizli göcmenler
yerleştirerek yönetimini sağlamlaştırmayı denedik, ama iklim
koşullarının

Angola' dakiler kadar elverişli olmamasından ötürü,
başarılı olamadı: Sömürgedeki Portekizlilerin

sayısı 250 000' i aşamadı (
ayrıca 20 000 - 30 000 kişi kadar Goali ve melez vardı ) .

1960 yıllarında, Salazar rejimi sırasında, Zambezi ırmağı üstünde yapılması

tasarlanan Cabora Bassa barajinin ic göcü artıracağı

ve ülkedeki iktisadi etinlikleri canlandiracağı umuldu.

Ama yapım calışmalarına başlandığı sırada birkac
yılldır bağımsızlık icin carpışan gücler, kesin saldırıya gectiler.



Sömürgeclilere karşı savas daha 1920 yıllarında,
tarım işletmelerinde

ve limanlarda calışan işcilerin grevleriyle başladı, ama ancak

1960 yıllarının başlarında, kuzey sınırında yaşayan
Makonde kabilesi silahlı direnişe

gecinde etkili bir görünüş aldı.


Portekizlilerin siddetli tepkisi ( 1960' taki
bastırma harektti sırasında Makondelerden 600 kısı kurşuna dizildi ),

cesitli önderlerin
güclerini birlestirmelerine yol actı:

1962 ' de Darüsselam' da Nyerere' nin öncülüğünde
yapılan bir toplantı

sırasında, Frelimo ( Mozambik Kurtulus Cephesi ) adı
verilen yeni örgütün başına Lizbon' da Agostinho Neto ve Amilcar Cabral' la calışmış olan Eduardo Mondlane getirildi.


Tanzanya topraklarından başlatılan ilk gerilla
eylemleri 1968' de büyük
barajın yapımını engellemek icin Zambezi ırmağının
vadisine yayıldı.

Ama Frelimo, gerilla savaşını ülekenin bütününe yaymayı hicbir zaman başaramadı,

bunun başlıca nedeni, gerek Sovyet yanlışı bir
siyaset izleyen Mondlan' nin, gerek

onun 1969 Subatinda Darüsselam' da öldürülmesi üstüne
yerini alan Samora Mache' in görslerini öbür önderlerin paylamamalarıydı.



Portekizliler, gerilla eylemlerine acımasızca tepki
gösterdiler:

1971' de Mukumbura köyü halkınin topluca öldürülmesi,


1972 Araliginda Wiriyamu' daki toplu kıyım, vb. 1973'
te Portekiz ordusu, direnişi kırmak amacıyla bir harekat' ta girişti,

ama 1974 ' te Lizbon' da yapılan hükümet darbesinden
sonra,

General Spinola' nin yeni hükümeti ile Frelimo
arasında görüşmeler başladı.



Ülkeye 25 Haziran 1975 tarihinde bağımsızlık
tanınması kararı alınınca 1974 sonlarında Portekiz topluluğunun ırkcıüyeleri,

" Rodezya tipi" bir darbeyle Lizbon' dan ayrılarak
sömürgede iktidari ele gecirmeye calışitılar.

Lourenco Marques' te birkac
ay süren büyük karışıklıklar oldu, yüzlerce kişi öldü, sonunda Samora
Machel,

25 Haziran 1975' te baskente girerek Mozambik' in bağımsızlığını ilan etti.

Bu arada Portekizlilerin büyük bölümü ülkeden
ayrılmıs, tarım işletmeleri,

fabrikalar, makineler yakılıp yıkılmış, hayvanlar
öldürülmüş, evler yakılmıştı.



Lourenco Marques' i Maquto adıyla başkent yapan yeni
hükümet, bağımsızlıkan sonra cok büyük boyutlu sorunlarla karşı
karsiya kaldı: Ic pazarın isteği günden güne
artarken, tarım üretimi en alt düzeye düştü, markscı - leninci ilkelere
körü

körüne bağlılık S.S. C. B ' nden ve Küba' dan yardım
almayı sağladıysa da, hala sürdülmekte olan bazı iktisadi

etkinliklerin bütünüyle durmasına yol actı, kücük
ticaret ulusallaştırıldı, kendi gereksinimini güclükle üretebilen tarım

kesimi kooperatiflerin eline gecti. Bunlara bir dizi
kaza ve doğal yıkım da eklenince, ülkede üretim en alt düzeye indi.


1976 Subatinda Mache. Mozambik iktisadının cöktüğünü
acıkladı, 1980 Martinda, kamu oyuna yöneticilerin yetersiz,

yozlaşmış ve asalak olduklarını acıklayarak, ülke
iktisadı nın değiştirileceğini açıkladı.




Iktisat



Mozambik halkının % 90’ ı tarımla uğraşır, ama ülke
topraklarının ancak % 10 ‚ u işlenmektedir.

Eskiden en iyi tarım topraklarını
ellerinde tutan 4 600 Portekizli, özellikle pamuk, şekerkamışı,

kaju cevizi, hindistancevizi ve cay yetşstirirlerdi. Sömürgecilerin ülkeden ayrılırken cevreye
verdileri

zararın yanı sıra, bağımsızlıkan sonra yönetimin
işletme yanlışları

ve birbirini izleyen doğal yıkımlar ( kıyı bölgesinde
sıklonlar, ic kesimlerde kuraklık )

sonucunda kış ticarete yönelik
üretimde büyük bir düşme oldu:

Pamukta % 75, şekerkamışında % 64 ,
hindistancevizinde % 59, cayda % 30.



Ic tüketimi karşılamaya yönelik tarımda da 1975 ‚ ten
sonra büyük güclülerle karşılaşıldı. Bunun başlıca nedenleri,

gerillalarin bağımsızlık savaşımı sırasında bircok
köyün halkını yerlerinden uzaklaştırmıs olmaları ve ülkede gerek bitki
ve

hayvan hastalıklarıyla, gerek kuraklıkla savaşacak
hicbir örgüt bulunmamasıydi.

Birkac yıl icinde „ halk magazaları’ nda pirinc, hitdarısı, darı ve mısır bulunmaz oldu

ve hükümetin bu maddeleri yurt dışından satın almak
zorunda kalması, zaten

acık veren ödemeler dengesini büsbütün kötüleştirdi.



1980’ de durum yavaş yavaş iyileşmeye başladı.

Devletleştirilmiş olan kücük ticaretin yeniden özel
kesime

devredilmesiyle temel maddeler piyasaya cıktı,
köylüler, ic pazarın gereksinimlerini karşılayacak besin maddelerinin

üretimini artırmaya basladılar.

Günümüzde doğal yıkımlar önlenebilirse, son kalkınma
planında öngörülen hedeflerin hic değilse bir
bölümünün tarım kesiminde gercekleştirilmesi beklenmetedir.



.

[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]...Hayvancılık
ülkede hicbir zaman önemli olmamıştır, balıkçılık

alanındaysa olanaklar oldukca elverişlidir ve
Portekizlilerin ülkeden ayrılmasından bu yana, yavaş da olsa bir
canlanma

gözlenmektedir.





Iktisadın daha çok ceşitlendirilmesi için umutlar,
1977 de hizmete giren ve dünyanın en büyük beş barajindan biri olan

Cabora Bassa’ ya...[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]...
bağlanmıştır. Sömürgeclilerin durumlarını sağlamlaştırmak amacıyla
yapımını tasarlamış oldukları bu

tesisle, ticarete yönelik ürünlerin ekim alanlarının
genişletilmesi ve Güney Afrika Cumhuriyeti’ yle olan bağların

güclendirilmesi amaclanmaktaydı. Nitekim baraj,
günümüzde Güney Afrika Cumhuriyeti’ ne karşıt bir siyaset izleyen

Mozambik’ i , bu komşusuyla ilişki kurmaya
zorlamaktadır, çünkü calışır durumdaki beş dev türbinden sağlanan gücün

günümüzde ancak 3/1 ‚ ini kullanabilen Mozambik,
enerji fazlasını Güney Afrika Cumhuryeti’ ne satmak ve onun

iktisadıyla karşılıklı bütünleşme sağlamak
zorundadır, bu zorunlu işbirliğinin yeni enerji iletim hatlarını
cekmekte olan

Italyan ve Fransız şirketleri islerini tamamladıktan
sonra da süreceği tahmin edilmektedir. Cabora Bassa’ nın ayrıca yeraltı

gelir kaynaklarının ( demir, manganez nikel, bakır ve
uranyum ) daha iyi değerlendirilmesine olanak vermesi

beklenmektedir, günümüzde yalnızca Moatize’ deki
kömür yatakları isletilmetedir.



Zambezi ırmağının kapatılmasıyla oluşan büyük göl,
aynı zamanda ülkenin ic kesimlerine ulaşmak için de en elverişli

yoldur. Komşu ülkelerle bağlantılar yeniden
canlanmaktadır.




3 Mart 1976’ da kapatılan Rodezya sınırı, Zimbabve
Cumhuriyeti’ nin kurulmasından sonra yer yer yeniden acılmıştır,

Mozambik’ in el koymuş olduğu Rodezya Demiryolları’
na bağlı demiryolu gereclerinin ne olacağı konusuysa henüz

askıdadır.

Güney Afrika Cumhuriyeti’ yle demiryolu ulaşımi hicbir zaman kesintiye uğramamıştır, ama
Mozambik Konvansiyonu’ nun yürürlükten kalkmasıyla bu

zengin komşu, artik taşımalarını Maputo..[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.].... limanından
yapmak

yükümlülüğünde değildir. Transvaal madenlerine işçi
gücü de azalmış, bu nedenle ülkenin döviz girdileri büyük ölcüde

eksilmiştir.



Eskiden özellikle Afrikalı kadınlarla ilişki kurmanın
suç sayılmadığı bir ülkeye eğlenmeye gelen zengin

Güney Afrika Cumhuriyeti ve
Rodezya uyrukluların besledikleri turizm hareketi,

günümüzde ortadan kalkmıştır, Maputo’ daki lüks otellerin bazıları

halk konutlarına dönüştürülmüştür,

bazıları da Doğu Avrupa ülkelerinden gelen iktisat
delegeleri için konukevi olarak
kullanılmaktadır.



Bölgelerin genel görünümü



Mozambik’ te muson iklimi etkisindeki kiyi bölgesi
ile daha kurak olan gelenksel Afrika kültürüne bağlı bulunana Bantu

halklarının yaşadığı ic kesim arasında, büyük bir
ayrım gözlenir.

Yüzyıllardır önce Arap, sonra da Avrupa kültürünün etkisinde kalmış olan kıyıdaki kentler cok eskidir,

tümü Arap ve Portekiz sömürgecliğinin izlerini taşir,

tipki Arap mahallelerindeki
ya da Portekiz’ in güney kıyısındaki köylerde olduğu gibi,

evlerin mimarisi yalın, sokaklar daracıktır.

Yalnızca Beira ve Maputo kentleri, daha modern
görünümlüdür.

Eskiden cok lüks mahalleleri bulunan otelleri komşu ülkelerin zengin beyazlarıyla

dolan Maputo, günümüzde biraz tekdüzeleşmiş olmakla
birlikte,

eskiye oranla cok daha temiz
ve sakindir,

suc oranı öbür Afrika ülkelerine oranla cok düşüktür.



Ic kesimlerdeki savanalarda hala, kabile düzeni
uygulanır. En güclü kabilelerden biri, Tanzanya sınırının iki yanında

yasayan Makondelerdir. Abanoz tahtası işlemekte son
derece ustalaşmış olan ( turistlerin bütün Dogu Afrika’ da satın

aldikları tahta işlerinin büyük bölümünü onlar yapar )
Makondeler, gelişmiş bir tarım uygularlar, toplum yaşamında başlıca
yeri kadına veren anaerkil bir düzene bağlıdırlar ve
yaşamlarının önemli anlarını hala karmaşık geleneksel törenlerle

kutlarlar.



Makondelerden daha güneyde, Makualar ve Ajaualar
yaşar, uzun süredir Araplarla ilişkileri olduğundan, svahili dili

konuşurlar ve Islam dinini benimsemişlerdir. Ülkedeki
öbür halklar arasında Nyanjalar, Angoniler

ve Bantularin öbeginden olan
Rongalar sayılabilir.



Kaynak :
Tüm Bilgiler Gelişim Ülkeler Ansiklopedi Kitabından alıntılardır
zamanın da yazdıklarım - Resimler google üzerine bulabildiklerim / 2 Mart 2008