Plastik hakkında herşey!!

A_Plastik nedir?

Kalıba dökme, haddeleme ya da herhangi başka bir teknikle kolayca
biçimlendirilebilen çok çeşitli yapay malzemelerin ortak adı. Plastik
sözcüğü, "biçimlendirme" anlamındaki Yunanca plastikos sözcüğünden
gelir. Bazen kauçuk ve benzeri öbür doğal ürünler plastik tanımına
sokulmakla birlikte, modern tanımlama da plastiklerin dışında tutulur.
Reçineler ile plastikler arasındaki ayrımı yapmak da zordur. Yapay
malzemelerin çoğu hem reçine, hem de plastik olarak adlandırılabilir.
Eskiden reçine sözcüğü, kaplama maddelerinin bileşimlerindeki doğal
ürünlerin yerine geçebilen ürünler için, plastik sözcüğü de üretim
sırasında bir kalıplama işleminden geçen malzemeler için kullanılmıştır.

Plastiklerin büyük bölümünün en önemli özelliği, ısıtıldıklarında
erimeden yumuşamaları ve yumuşak haldeyken mekanik yollarla kolayca
biçimlendirilebilmeleri, soğutulduklarında ise yeniden sertleşmeleridir.
Bu özellik plastiklerin molekül yapısından kaynaklanır. Plastikler çok
polimer molekülleri ağından oluşur; polimerler, ısı altında gevşeyerek
ayrılan, soğuduklarında ise tekrar iç içe geçen uzun molekül zincirleri
oluşturur. Bu polimer zincirleri London, Van der Waals ve dağılma
kuvvetleri gibi oldukça zayıf ya da hidrojen bağları ve dipol-dipol
etkileşimleri gibi daha güçlü kuvvetlerce bir arada tutulurlar. Malzeme
ısıtıldığında bu kuvvetler zayıflar ve iç içe girmiş polimer zincirleri
ayrılarak birbirlerinin üzerinden kayar. Malzeme soğutulduğunda da
yeniden bir ağ oluşturacak biçimde iç içe geçerek sertleşirler.


Bütün plastikler bir polimerleştirme süreci sonucunda elde edilir.
Plastik maddeler, ısıl sertleşirler (termoset) ve ısıl yumuşarlar
(termoplastik) olmak üzere başlıca iki sınıfa ayrılır. Isıl sertleşir
reçineler ısıtıldıklarında çözünmez ve erimez. Fenolik reçineler, furan
reçineleri, aminoplastlar, alkitler ve doymamış asit polyesterleri,
epoksi reçineler, poliüretanlar ve silikonlar ısıl sertleşir reçine
türleridir. Isıl yumuşarlar reçineler ise, ısıl sertleşir reçinelerin
tersine, birçok kez eritilip sertleştirilebilir. Selüloz türevleri,
katılma polimerleri (Polyetilen, polipropilen, vinil akrilikler,
flüorokarbon reçineleri ve polistirenler gibi) ve yoğunlaşma polimerleri
de (naylonlar, Polyetilen tereftalat, polikarbonatlar ve poliamitler
gibi) ısıl yumuşar reçinelerdir.Kömür ve selüloz gibi doğal kaynaklardan
da plastik üretilmekle birlikte, en önemli plastik hammaddesi kaynağı
petroldür.

Plastikler çok çeşitli yöntemlerle biçim verilebilir. Toz halindeki
plastiğin, sıcak ya da soğuk bir hazne içinde vidalı bir taşıyıcıyla
eritilip sıkıştırılarak bir düseden çekildiği ekstrüzyon yöntemi başta
gelen plastik işleme tekniklerinden biridir. Ayrıca haddeleme, hidrolik
preslerde ısıl sertleştirme, püskürtme yoluyla kalıplama, santrifüj
hareketinden yararlanarak döndürme yoluyla kalıplama, ısıl
biçimlendirme, vakum altında kalıplama, baskı altında levha haline
getirilmesidir….

B_Plastiğin tarihçesi


Plastik sanatlarla ilgilenenler için gerekli olan bilgiler artık 'Türk Plastik Sanatlar Kataloğu'nda…
Sanat Odası, temelleri 1990 yılında küçük bir dermeyle atıldı. Oda,
şimdilerde göz kamaştırıyor. Çünkü 18. Yüzyıla uzanan bir derinlikte
toplam 2525 sanatçının dosyası ve çalışmalarıyla ilgili pek çok materyal
bir arada bulunuyor. Örneğin artık piyasada bulunmayan, yarım yüzyıl
önce yayımlanmış 'Güzel Sanatlar Dergisi'nin tüm sayılarına buradan
ulaşabilmeniz mümkün.
Plastik sanatlar konusunda çok zengin bir koleksiyonu bulunan Sanat
Odası, kitap, broşür, davetiye, afiş, röprodiksiyon, makale, bülten,
takvim, dia ve çeşitli dokümanlardan oluşuyor. Ayrıca 1990 yılından bu
yana tüm günlük gazeteler ve 59 sanat dergisi taranarak arşivleniyor…
Arşivin en güzel özelliği ise katalogda yer alan materyallerin internet
ortamında taranması olarak belirtilebilir. İsteyenler arşive
'library.bilkent.edu.tr/tpsa.htm' adresinden erişim sağlayabiliyor.
Sanat Odası'nın sorumlusu Şelale Korkut, çalışmalarınn devam ettiğini
söylüyor. Şimdiye kadar Türkiye'deki tüm sanat galerileriyle
görüştüklerini belirten Korkut, "Bu sayede bütün sergilerden haberdar
oluyoruz. Arşivimizde, 30 bin 909 doküman ve 22 bin sanat kitabı
bulunuyor. Amacımız plastik sanatlarla ilgilenen herkesin bu hizmetten
yararlanabilmesi. Çünkü Türkiye'de sanat alanında çok önemli bir boşluğu
dolduruyoruz" diyor.
Herkese açık olan arşivden istenilen dokümanlar fotokopi çekilerek elde
edilebiliyor. Sadece akademisyenlerin kitap ve katalog ödünç aldığı
arşiv için yakında tam metin web erişimi de olacağının müjdesini
verelim.






C _Plastik çeşitleri



Ambalaj
Dünya genelinde çöp dağlarının büyük bir kısmını ambalajlar
oluşturmaktadır. Günümüzde ambalaj yapımında kullanılan plastik, cam,
kağıt / karton, alüminyum, demir gibi maddelerin bir kısmı çevreye
önemli ölçüde zarar verir. Bu zararı en aza indirebilmek için, ambalaj
yapımında olabildiğince geri dönüşümlü malzemeler kullanılmalıdır. Geri
dönüşümlü malzemele kullanımı giderek dünyada bir kültür haline
gelirken, bilinçli tüketiciler de alışverişlerinde geri dönüşümlü
ambalajları tercih etmektedirler.

Plastik ambalajlar
Plastik, petrolün bir türevidir. Plastik ambalajların PET, HDPE, PVC,
polystren kötük ve çözünebilen plastik gibi çeşitleri bulunur. Son 30
yılda üretimi inanılmaz boyutlara ulaşan plastik, çok daha ucuza
üretilebildiği için birçok sektörde ahşap, cam ve metal ambalajın yerini
almıştır. En çok kullanılan plastik ambalaj çeşitleri olan PET şişeler,
PVC malzemeler ve PE poşetlerin geri kazanılması mümkün değildir. Bir
süre sonra molekül yapıları bozularak yeniden kullanılamaz hale
gelirler.

Plastiğin doğada yok olma süresi 1000 yıldır. Ham petrol, doğal gaz gibi
yenilenemeyen kaynaklar plastik üretimi için azaltılmakta, oluşan
zararlı gazlar hava, su ve çevre kirliliğine sebep olmaktadır. Plastik
yandığında, çok tehlikeli bir madde olan ve sera etkisi yaratan dioksin
ortaya çıkar. Yapışkan filmler gibi bazı plastikler, vinil klorid
içerdiklerinden kanserojendir ve gıdalarla etkileşime geçebilir. Bazı
plastiklerin geri dönüştürülmesi mümkün olsa da, çok sınırlıdır.

Cam ambalajlar
Kullandığımız tüm ürünler içinde % 100 geri dönüştürülebilen ve sonsuz
kullanımı olan tek madde camdır. Cam çevreden toplanıp renk ayrımı,
temizleme, yıkama ve öğütme işlemlerinden geçtikten sonra yeniden
üretime kazandırılır. Kırık camların eritilmesi ve yeniden
değerlendirilmesi, asıl süreçten % 32 daha az enerji kullanılmasını
sağlar. Yani, bir tek cam şişe geri dönüştürüldüğünde, 100 Watlık bir
ampulü dört saat yakabilecek enerji tasarruf edilmiş olur. Hammadde
kullanımı yerine geri dönüşüm yoluyla üretilen cam, üretimi sırasında
neden olunan hava kirliliğini % 20 oranında, su kirliliğini de % 50
oranında azaltır.

Cam ambalajların bir özelliği de cam şişe ve kavanozların yıkanarak
tekrar kullanılabilmesidir. Bunlar toplandıktan sonra fabrikada yıkanır
ve tekrar doldurulurlar. Bir cam şişe ortalama 20 kez kullanıldıktan
sonra geri dönüştürülür.

Kağıt ambalajlar
Kağıdın hammadesi olan selüloz lifi, odun, pamuk, şeker kamışı ve
kullanılmış kağıttan elde edilir. Avrupa'da atık kağıt tüm kağıt
üretiminin % 65'ini karşılamaktadır. Kullanımdan geri dönen atık
kağıtlar, mürekkepten arındırma ve beyazlatma gibi bir takım işlemlerden
geçirilir. Üretilen kağıdın, en iyi koşullarda ancak % 40'ı geri
dönüştürülebilmektedir.

İş dünyasının yazı kağıtları ve fotokopilerden yılda yaklaşık 1 milyon ton atık kağıt ürettiği tahmin edilmektedir.

% 100 geri dönüşümlü kağıttan üretilmiş bir ton kağıt; 17 ağaç, 4100 kws
enerji ve yaklaşık 26.5 m3 suyun tasarruf edilmesi demektir. Geri
dönüşümlü liften üretilmiş kağıt, hava kirliliğini % 74, su kirliliğini %
35, enerji sarfiyatını % 28 oranında azaltmaktadır. Ancak bir süre
sonra lifleri parçalanarak kullanılmaz hale geldiği için kağıt
atıklarının geri dönüşümü sınırlıdır.

Metal ambalajlar
Bugün konserve, reçel, hayvan mamaları, tatlılar, çaylar, kahveler,
meşrubatlar ve spreyler gibi birçok ürünün saklanmasında metal
ambalajlar kullanılmaktadır. Evsel atıkların % 5'ini oluşturan metal
ambalajların çöpe atılması, çok büyük miktarda hammadde ve enerji
kaybına sebep olur.

Metal ambalajların geri dönüştürülmesi, kok kömürü, kireçtaşı ve demir
cevheri çıkartılmasının üzerindeki yükü ve çöp dağlarında kapladıkları
yeri azaltmaktadır. Bir ton kalay kaplı çeliğin geri dönüştürülmesi
sonucu 1,5 ton demir cevheri ve 0,5 ton kok kömüründen tasarruf
edilmektedir. Hammadde olarak demir cevheri kullanmak yerine metal
ambalajların geri dönüştürülmesi enerji sarfiyatını % 70, hava
kirliliğini % 30 ve su kirliliğini % 60-70 azaltır.


D_Geri dönüşümü
Merkezi katı atık ayırma sistemine gelen plastik atıklar türlerine ve
kullanılacak dönüşüm yöntemine göre ayrılır (Şekil 10). Plastik
materyallerin geri dönüşümü için üç yöntem kullanılmaktadır. Bunlardan
birincisi parçalanmış halde bulunan plastiklerin yeniden işlenmesidir ki
bu şekilde elde edilmiş olan bir ambalaj materyali halen tüketicinin
kullanımına sunulmamıştır. İkinci yöntem ise plastik malzemenin fiziksel
olarak temizlenmesi ile geri kullanımıdır. Üçüncü yöntemde de
polimerlerin kimyasal yapıları değiştirilmektedir. Bu yöntemde
genellikle monomerlere doğru bir depolimerizesyon olmaktadır ve bu
monomerlerden yeni polimerler üretilmektedir. Bu yöntemle elde edilen
plastik malzemelere örnek; pet şişelerdir (Şekil 11) [13].
Geri dönüşüm sayesinde ham maddelerin azalması ve doğal kaynakların
tükenmesi önlenecek, böylelikle ülke ekonomisine katkı sağlanacaktır.
Polietilen ve polipropilen türü plastik atıklar küçük ölçekli çok sayıda
işletme tarafından geri kazanılıyor. Yılda yaklaşık 150-200 bin ton
civarında atık plastik işlenerek geri dönüştürülmektedir. Atık PET
şişeler ise SASA tesisinde tekrar elyaf olarak değerlendirilmektedir.
Her yıl 10 bin ton PET şişe geri kazanılmaktadır [13].
Plastiği geri dönüştürme çalışmaları plastiğin kullanımına paralel
olarak son yıllarda birkaç kat artmış ve hızla yaygınlaşmıştır. Nitekim
1990 ile 1996 yılları arasında çöpe atılan plastik malzeme miktarı bu
geri dönüşüm çalışmaları sayesinde ağırlıkça %20 civarında azalma
göstermiştir [13].