Jensen
Giriş Tarihi : 30/03/09
Yer : İstanbul
Yaş : 34
Mesajlar : 14824
Rep Puanı : 14472
Rep Gücü : 6503
 |  Konu: Roma Hukuku Çarş. Ağus. 04, 2010 8:45 am | |
| 1- Devirleri: Roma hukuku,
başlangıcı Roma tarihinin ilk devirlerine kadar uzanan ve milâdî
altıncı asırda Jüstinyen'in (Justinianus) kanunlarıyla nihayet bulan
uzun bir gelişmenin mahsulüdür. Yani bu intişafın takriben bin yıldan
fazla sürmüş bir tarihi vardır. Bu uzun gelişme çağlarında mezkür hukuk
anî değil[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tedricî inkılâp ve değişmelere uğramış, mütemadiyen şeklini değiştirmiştir. Öyle ki meselâ cumhuriyet ve prenslik devirlerinin hukuku,
Jüstinyen hukukundan derin bir şekilde ayrılmaktadır. Doğrudan doğruya
Roma hukukundan ve bu hukukun modern hukuklar üzerindeki tesirinden
bahsedildiği zaman daha çok son safhası (Jüstinyen hukuku) kast
olunmaktadır.
Umumiyetle Roma hukukunu kavrayabilmek için şu beş devreyi göz önünde bulundurmak gerekir:
a) Roma'nın başlangıcından (M.Ö. 754), milâttan önce dördüncü asra kadar süren "eski hukuk devri". Bazı müellifler bu devre "krallık devresi" demişlerdir.
b) İkinci Pön harbinden (M.Ö. 200) Prensliğin kuruluşuna kadar devam eden devre.
Bazılarına göre bu devre M.Ö. 509 yılında kralların kovulmasıyla başlar ve adına "cumhuriyet devri" denir.
c) Prenslik devrinden milâdî üçüncü asrın ortalarına kadar devam eden "klasik hukuk devri".
Bazı Roma hukukçularına göre bu devre M.Ö. 27 yılında Augustus ile
başlayıp M. 284 yılında Diocletianus ile son bulan "prenslik" devridir.
d) Klâ*** hukuk edebiyatının birden sona ermesiyle başlayan ve Jüstinyen kanunlarıyla sona eren "Bizans" devri.
Daha çok amme hukukunu nazar-ı itibare alanlara göre bu devre M. 284–565
yılları arasında geçer ve "aşağı imparatorluk devri" adını alır.
e) 565'ten 1453 yılına kadar devam eden "Bizans İmparatorluğu" devresi. 2- Devirlerin Hususiyetleri:
a) Birinci devre:
Bu devre hukukunda cezaî hükümler çoktur. Hukukî münasebetlerin çoğu,
muhtemelen menşeleri rahiplerin dinî hukuklarında bulunan cezaî
hükümlerin ve kanunların himayesine alınmıştır. Ancak cumhuriyet
devrinden önce yazılı bir hukuk mevcut olmayıp teâmülî hukuk hâkimdir.
Bu sebeple de mevkür devreye ait bilgiler kat'i değildir.
b) İkinci devre:
Bu devrede hukukî münasebetleri tanzim eden üç nevi kanun ve hukuk kaynağı ile karşılaşıyoruz: On iki levha kanunu[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] halk meclisleri kanunları ve pretor beyannameleri.
aa- On iki levha kanunu:
M.Ö. 452 yılında yazılı olmayan hukuku tedvin için halk tarafından seçilen on kişi iki yıl çalışarak on iki levhaya, hukukun bütün sahalarına ait maddeleri yazmışlar ve bunlar halk meclislerince kabul edilerek kanunlaşmıştır.
Bronz veya tahta yahut da fildişinden olduğu söylenen levhalar Roma'nın
en büyük meydanına (Forum Romanum) asıldı ise de 60 yıl sonra Galler'in
Roma'yı yağmalamaları sırasında imha edilmiştir.
Tarihçi ve hukukçuların naklettiği kısımlardan anlaşıldığına göre 12 Levha Kanunları iki gaye güdüyordu:
Siyasi gayesi: Asillerle halk arasında mümkün olduğu kadar eşitlik sağlamak ve vatandaşları,
idarecilerin keyfi davranışlarına karşı korumak. Ancak kanunlar bunu
tam manasıyla gerçekleştirememiştir; o devirde asiller ile halk
arasındaki evlenme yasağı devam etmektedir.
Hukuki gayesi: Eski teamül hukukunu toplayıp tespit etmek.
On iki Levha Kanunu iptidaî bir hukuk seviyesini temsil etmektedir.
Ayrıca umumiyetle Roma hukukuna hâkim olan "şekilcilik" karakteri burada
da kendini göstermektedir. Bazı örnek hükümler:
Bir kimse, kendisine borçlu olan vatandaşı hâkim (majistra) önüne ***ürür, borçlu borcunu ödeyemezse muayyen şekillere riâyet ederek ona el kor,
evine ***ürür ve zincire vurur. Muayyen zaman içinde yine ödeyemezse
öldürebilir. Veya köle olarak satar. Alacaklı birden fazla ise borçlu, alacaklar nispetinde parçalara ayrılır...(10)
Devlete ve ammeye karşı işlenen suçların çoğuna ölüm cezası verilir: Vatana ihanet, ana veya babayı öldürme, kundakçılık (suçlu kırbaçlanır, zincire vurulur, ateşle öldürülür), yalancı şahitlik (suçlu uçuruma atılır), hâkimin rüşvet alması, üfürükçülük bu suçlar arasındadır.
Bazı suçlar ilâhların mukaddes haklarına tecavüz şeklinde anlaşılır, suçlu cemiyet dışı ve her türlü haklardan mahrum bırakılır. Herkes tarafından öldürülebilir.
Hususî menfaatlere ve şahıslara yönelik suçlarda şahsî intikam usûlü câridir. Diyeti kabul etmezse suçlu, zarar görene teslim edilir; o da göze göz, dişe diş şeklinde öcünü alır.
Hırsızlık gece olur, suçu işlerken yakalanırsa hırsız öldürülebilir. Daha hafif durumlarda hırsız yaptığı zararı iki misli ile öder.
Aile reisi babadır. Riyaseti altındakilerin hayat ve ölümlerine şamil
bir baba hâkimiyeti vardır. Bazı malların mülkiyetinin devren iktisabı
için malın, tarafların, beş şahidin (baliğ Roma vatandaşı) ve bir terazicinin hazır bulunması şarttır. Ve bir seri şeklî muamele cereyan eder..."(11)
ab- Halk meclisleri:
Majistra'nın teklifi,
çeşitli halk meclislerince kabul edilmekle kanun hükmünü alırdı. Oniki
Levha Kanunları böyle kabul edilmiş ve daha sonra da bu şekilde birçok
kanun çıkarılmıştır.
ac- Pretor beyannameleri:
Pretor bir nevi hâkimdir. M.Ö. 367 yılına kadar kazâî kuvvet,
cumhuriyet devletinin en yüksek makamları olan Konsüllerin elinde idi.
367'de şehir dâhilindeki vatandaşların davaları ile meşgul olmak üzere
pretorluk makamı ihdas edildi.
Pretor sadece bir hâkim ve adliye memuru değildi. Konsülün halefi olduğu
için kaza sahasında Roma devletinin isteğini temsil ederdi. Bu sebeple
hukuku inkişaf ettirmek vazifesi de ona aitti.
Önceleri On iki Levha Kanunu'na göre davacının iddiaları jüri tarafından dinlenir, haklı görüldüğü takdirde pretora düşen kanunu tatbik etmek, davalıyı mahkûm eylemekten ibaret olurdu.
Fakat devletin ve iktisadî şartların terakkisi neticesinde eski kanunlar
hukukî hayatın tanzimi için kâfi olmaktan çıkmış; hüsnüniyete dayanan
şekilsiz muameleler çoğalmıştı. Bunun üzerine "formül usulü" kabul
edildi. Bu usule göre taraflar,
anlaşmazlık halinde hâkimin kararına tâbi olmaya kendilerini icbar eden
bir anlaşma akdediyorlardı. Hâkimi bağlayan bu anlaşma kısa bir formül
şeklinde yazılıyordu. Pretor da her yıl riayet edeceği prensipleri beyaz
bir levhaya yazarak ilân ediyordu ki buna beyanname manasında "edictum"
deniyordu. Beyannamelerde yazılı prensip ile kaideler sonra gelen
pretorlar tarafından da tatbik edilebilirdi. Bu şekilde, kanunlar ve teamüllerin yanında bir de pretor hukuku inkişaf etti. Bu hukuk, amme menfaati uğrunda medenî hukuku düzeltmek, ona yardım etmek, onun yerini tutmak üzere pretorlar tarafından konmuş hukuktur.(12)
Umumiyetle pretorlar Roma hukukunu inkişaf ettirmiş, eski dar, şekilci, bazen zâlim kaideler yerine daha ileri, insanî prensipler vazetmişlerdir.(13)
c) Üçüncü devre:
Prenslik devrinde daha önceki hukuk kaynakları devam etmekle
beraber bazı değişiklikler olmuş ve bu arada Senatus (âyân meclisi)
kararları önemli rol oynamıştır. Sezar,
Senatus ile mücadele edip onu nüfuzu altına aldığı halde evlâtlığı
Augustus ona hürmet göstermiş ve muhafaza etmiştir. Senatus'un kanun
koyma selâliyeti yoktu, o bir istişare mercii idi. Fakat halk meclislerinin kabul ettiği kanunlar çok defa Senatus'dan gelen teklife uygun olurdu.
Augustus ictimâî emellerini gerçekleştirmek için halk meclislerinden istifade etmiş, Roma cemiyetini bozulmaktan korumak maksadiyle evlenmeyi teşvik, köle azat etmeyi meneden kanunları buradan çıkarmıştır.
Bu devrede inkişaf eden bir hukuk kaynağı da imparator emirnameleridir. Devrin özelliği icabı pretorun selâhiyeti daralmış, imparatorların iktidar ve selâhiyeti artmış, emir ve beyanları kanun mahiyetini iktisap etmiştir.
Yine bu devrede imparatorlar tarafından hukuk âlimlerine, hukuki sorulara cevap verme, açıklama... selâhiyeti verilmiş, zamanla âlimlerin cevap ve açıklamaları kanun hükmünü hâiz olmuş, büyük hukukçular yetişmiş ve eserler vücuda getirilmiştir.
d) Dördüncü devre:
Mutlak kırallık devrinde devletin idaresi tamamen hükümdarın eline geçtiği zaman onun herhangi bir hukukî faaliyeti, şekli ne olursa olsun kanun hükmünü alıyordu. Hukukî lisanın eski ağır ve dar şekli terkediliyor, vak'aların münferid olarak halli,
hukukun kanunlarla tanzimine tercih ediliyordu. Bunun sebebi kanunların
pek çok ve dağınık oluşu idi. Yine bu sebeble kanunların toplanması
faaliyetine girişildi. Birçok toplamalar ve tedvinler arasında en
önemlisi İstanbul'da İmparator Jüstinyen tarafından yapılanıdır.
İmparatorun emriyle I. ve III. asırda yaşamış olan 39 hukukçunun
eserlerini 16 kişilik bir komisyon derlerdi. Bu mecmûa 30.12.533
tarihinde meriyete girdi. Bundan önce ve sonra da önemli toplama ve
derlemeler yapılarak mer'iyete kondu. Jüstinyen müdevvenatı dört
kısımdan mürekkep olup hepsine birden "Corpus juris Civilis" denir ki
"Medenî Hukuk Külliyatı' manasını ifade etmektedir.
e) Beşinci devre:
Jüstinyen'in faaliyetiyle Roma hukukunun bin senelik inkişafı sona
ermiştir. İmparatorluğun yıkılmasından sonra XI. asırdan itibaren kuzey
İtalya'daki hukuk mektepleri mezkür müdevvenâtı ele almış, okutmuş, işlemiş ve modern hukuk üzerindeki tesirini temin etmişlerdir.(14) | |
|
