Anestezi ya da narkoz; hastanın cerrahi
müdahale esnasında ağrı duymaması, cerrahın da müdahalesini daha uygun
şartlarda yapabilmesi için gerekli bir tıbbi uygulamadır. Bir ameliyat,
ister genel anestezi altında ister bölgesel anestezi ile yapılıyor olsun
ilk şartı ameliyathanenin ekip, ekipman ve sterilizasyonunun
standartlara uygun olmasıdır.
Anestezi, genel veya bölgesel olsun, enjeksiyon yerinde hafif bir
reaksiyondan, ölüme kadar giden çeşitli istenmiyen veya beklenmedik
reaksiyonlara neden olabilir. Bunlar premedikasyonla ( hastanın anestezi
öncesi rahatlatılması ) başlayabildiği gibi, anesteziden aylarca sonra
da ortaya çıkabilir, her sistemi ilgilendirebilir. Anesteziye bağlı
sorunlar, özellikle ölümler eskiden beri tıp mensupları, halk ve
ülkenmizde de giderek artmak üzere adli çevrelerden geniş ilgi
görmektedir.
Anestezi güvenliğinde;
* Anestezist ve yardımcılarının eğitim ve deneyimi
* Hastanın fizik durumu
* Cerrahinin tipi ve süresi
* Anestezi yöntemi
* Çalışma organizasyonu
* Olanaklar ve izlem yöntemleri
gibi pek çok etken söz konusudur.
Güvenlik yanında önem verilmesi gereken diğer konu da anestezinin
kalitesidir. Burada anestezist, cerrah ve hastanın beklentileri
birbirinden farklıdır.
* Cerrah, hastasının yeteri derinlikte uyumasını, yeterli kas gevşemesi
sağlanmasını ve işlem bittikten sonra da kısa süre içinde uyanmasını
bekler
* Hasta, işlem sırasında hiç bir şey duymamayı, ameliyattan sonra
ağrısız bir şekilde uyanmayı ve kısa sürede hastaneden ayrılmayı ister
* Anestezist ise bunlara ek olarak uygulamanın planlandığı ve
beklendiği gibi seyretmesini ister.
Bu sırada gelişebilecek beklenmedik ve istenmiyen durumlardan ne
hastanın ne de cerrahın haberi olmayabilir ve bunun sorumluluğu da
anesteziste aittir.
Cerrahi girişim süresince vital ( hayati ) fonksiyonlar hem cerrahi
işlemden hem de anesteziden olumsuz şekilde etkilenebilir ve yeterli
önlemler alınmadığı zaman hasta geçici veya kalıcı zarar görebilir,
hayatını kaybedebilir. Bazen kısa sürede düzelebilecek sorunlar,
ilerleyerek birbirine eklenerek fatal ( ölümle ) sonuçlanabilir. Ancak
hastada mevcut hastalık, anestezi ve cerrahi uygulama, ameliyat öncesi
ve sonrası bakımın ölümlerde payı olabilir bu durumda anestezinin
payının belirlenmesi güçlük yaratır. Burada önemli olan konu, olayın
önlenebilirliğinin belirlenmesidir.
Doğrudan anestezi olayına bağlı ölüm ( mortalite ) oranını belirlemek
güç olmakla birlikte 10.000 de 1 ölümde, anestezinin tek başına sorumlu
olduğu kabul edilmektedir. Anesteziye bağlı morbidite ( hastalanma,
sorunların ortaya çıkması ) sınırları ve sıklığını belirlemek,
mortaliteden de güçtür.
Anestezi sırası ve sonrasında, venöz enjeksiyon yerinde bir ekimozdan (
cilt altında morarma, kanama ), hepatit veya serebral hasara kadar varan
farklı tür ve şiddette sorunlar çıkabilir.
Bedensel hiç bir sorunu olmayan, herhangi bir cerrahi girişim
yapılmaksızın sadece belirli süre inhalasyon ( solunum yoluyla )
anesteziği verilip uyandırılan hastalarda bile, baş dönmesi, yorgunluk,
bulantı, baş ağrısı, üşüme, titreme olmaktadır. Bu durumda anestezik
morbidite % 100 mü kabul edilecektir? Bu konuda Lassner "neyse ki
anestezinin nahoş etkileri cerrahinin olumlu etkileri tarafından
örtülmektedir." demektedir.
Anestezik Mortalite ve Morbidite Nedenleri
1. Beşeri Nedenler Anestezik ölümlerin
yarısına yakınında nedenin anestezi uygulaması, cerrahi işlem, hasta ve
araç/gereç yönünden beşeri hata ve yetersiz eğitim olduğu kabul
edilmektedir.
* Eğitim yetersizliği; Deneyim ve beceri eksikliği, bilgisizlik ve
değerlendirmede hata şeklinde kendini gösterebilir. Vital
fonksiyonlardaki bir bozukluğun zamanında farkedilmemesi veya yetersiz
ya da yanlış tedavi edilmesi, belirli bir hasta için uygulanan yöntemin,
o hasata için uygun olmaması sorun yaratabilir.
* Beşeri hatalar içinde de dikkatsizlik, acelecilik, önemsememe,
sıkılma, dikkatin başka yere verilmesinden ihmale kadar giden nedenler
söz konusu olabilir. Burada yorgunluğun katkısı da unutulmamalıdır.
* İlaçların karıştırılması da burada incelenebilir. Kabul edilebilir bir
hata değildir. Enjektör ve ampul içerikleri, inhalasyon anestezikleri
dikkatsizlik, yetersiz işaretleme nedeni ile karışabilir. Bunun
önlenmesi için ilaçların enjektöre çekilir çekilmez verilmesi, hemen
verilmeyecekse mutlaka etiketlenmesi gerekir.Serum fizyolojik, adrenalin
ve atropin ampullerinin benzerliği hatırda tutulmalıdır. Sıvılar da hem
miktar hem de içerik yönünden işaretlenmelidir.
* Acil durumlar, anestezi endikasyonu ve yöntemi belirlenirken etki
altında kalma, yanlış değerlendirme, cerrahi ekibe ait nedenler ve
ekibin uyumsuzluğu da mortalite/morbiditeye katkıda bulunabilir.
2. Mekanik Hata ve Yetersizlikler
Anestezik kazalar diyebileceğimiz durumların çoğunda mekanik
nedenler söz konusudur.
* Oksijen kesilmesi, oksijen tüplerinin boş olması, gaz hatlarının
karışması, yanlış bağlantılar, merkezi gazın kesilmesi vs. gibi
nedenlerden kaynaklanabilir. Modern anestezi aygıtları oksijen kesilmesi
halinde alarm vermekte ve diğer gazları da kesmektedir. Ancak yine de
uygulamadan önce gaz akımının kontrol edilmesi gerekir.
* Devre parçalarının ayrılması veya uygun olmayan konnektör kullanılması
sonucu gelişen gaz kaçakları, hastaya yetersiz gaz gitmesine neden
olabilir. Aletlerin alarmlarının hatalı olması, yanlişlikla kapatılması
bu kazaları kolaylaştırır. Bunların dışında gaz boruları, endotrakeal
tüp veya devrelerde yabancı cisim, kırılma veya üzerine basılma
nedeniyle tıkanma olabilir.
3. Yetersiz organizasyon
* Denetim veya yardım yetersizliği; Ddenetim yetersizliği, gerektiğinde
yardım istememe veya sağlayamama gibi nedenler de söz konusu olabilir.
Deneyimli bir anestezi teknisyeni veya hemşiresinin, asistanlığının
başlangıç dönemindeki hekime güç dönemlerinde çok yardımı dokunacaktır.
* İzleme yetersizliği, izleme olanakları yetersiz olabilir
veya değerlendirme hatası yapılabilir.
* Ayılma odası olanaklarının yetersizliği; Hiç bir hasta ameliyathaneden
doğrudan yatağına gönderilmemeli, ayılma odasındaki komplikasyonları
azaltmak için de bu alanlar yeterli personel ve teknik olanakla
donatılmalıdır.
4. Dolaşımsal Sorunlar
* Hipovolemi; Genel anestezik ilaçların çoğu, spinal ve epidural
anestezi hipotansiyona neden olabilir. Bu durum özellikle kanama veya
dehidratasyona bağlı olarak zaten hipovolemik olan hastalarda ciddi
sorun yaratabilir.
* İlaç aşırı dozajı; İndüksiyon ajanları gerektiğinden fazla
verilebilir. Özellikle indüksiyon sırasında gelişen ve diğer konularla
meşgul olunduğu için farkına varılmayan hipotansiyon tehlikeli olabilir.
İlaca aşırı duyarlılık da söz konusu olabilir.
5. Solunumsal Sorunlar
* Mide içeriği aspirasyonu; ( akcigere çekilmesi ) Ölüm nedenleri
arasında önemli bir yer tutar. Anesteziye bağlı tüm ölümleri % 19 ,
maternal ölümlerin ise % 25 i bu nedenle ortaya çıkmaktadır. Özellikle
obsterik ve acil girişimlerin yapılacağı hastalarda risk daha yüksektir.
İndüksiyon sırasında, anestezi süresince ve postoperatif dönemde
gelişebilir.
* Entübasyon sorunları; Entübasyonda başarısızlık, yanlış entübasyon
yanında, entübasyon girişimleri sırasında aspirasyon da tehlike yaratır.
Ama asıl trajik olan tüpün trakeaya ( nefes borusu ) yerleştirilmemiş
olması veya anestezi sırasında yerinden çıkması ve bu durumun zamanında
farkedilmemesidir.
* Hipoventilasyon, hava yolu obstrüksiyonu; Narkotik veya kas gevşetici
verilmiş hastanın spontan solumaya bırakılması hipoventilasyona yol
açar. Anestezist başka bir işle meşgul veya hasta başında değil iken
gelişen ve farkına varılmayan hava yolu obstrüksiyonu ölüme neden
olabilir.
6. Hastanın Durumu ve Yandaş Hastalıklar
Her ne kadar çok küçük veya ileri yaş, bazı ilave riskler getirebilirse
de, dikkatli bir uygulama ile yaş, tek başına mortalite ve morbiditeyi
artıran etken olarak alınmamalıdır. Burada anestezi dışındaki etkenler
de söz konusudur.
* Kardiovasküler hastalıklar ( Örn. İleri derecede koroner
yetmezliği )
* Solunum sistemi ile ilgili hastalıklar
mortaliteyi artırır.
Koroner arter hastaığı ve / veya kronik akciğer hastalıkları en
önemli risk faktörü olarak kabul edilir.
Konu: Anestezi sirasi ve sonrasinda gelisen Sorunlar 
