Giriş Tarihi : 30/03/09 Yer : İstanbul Yaş : 34 Mesajlar : 14824 Rep Puanı : 14472 Rep Gücü : 6503
Konu: Tekel ve Tekelleşme Salı Şub. 02, 2010 6:22 am
Tekel
Tekel[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bir ürünün yapımının ya da bir hizmetin sağlanmasının tek bir kuruluş tarafından gerçekleştirilmesidir. Daha geniş anlamda tekel ya da monopol[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] az sayıda firmanın (oligopol) bir ürünün toplam üretiminin önemli bir bölümünü üretmesi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] dolayısıyla ürünün fiyatını istediği gibi belirleyebilmesidir. Firmaların birbiriyle rekabet etmediği[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] fiyatların bu rekabet sürecinden etkilenmediği[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tersine firmaların fiyatları belirlediği koşullara tekelci piyasa denir. Tekelci piyasalarda firmalar normalin üstünde tekel kârı elde eder. Tekellerin oluşumunda[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] devletlerin onlara tanıdığı ayrıcalıklar[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ender bulunan hammadde ya da mineral kaynaklarına sahip olma[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] belirli bir pazarın talebinin tek büyük bir firma tarafından karşılanabilmesi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bazı büyük firmaların küçük firmaları satın alarak ya da iflasa zorlayarak büyümesi ve pazara egemen olması gibi etmenler sıralanabilir. Tekel gücü üretimin kısılarak fiyatların yükseltilmesini ya da aynı ürünü farklı piyasalarda[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] farklı fiyatlarla satabilmeyi olanaklı kılar. Ortaçağda[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tarım dışı üretimde önemli bir rol oynayan loncaların bir anlamda tekelci bir gücü vardı. Kentlerde loncalara bağlı olarak çalışmak zorunda olan esnaf ve zanatkârların hangi malı nasıl ve ne kadar üreteceği ile fiyatlar loncalarca belirlenirdi. Loncalar başka kent ya da ülkelerde üretilen malların kendi kentlerinde serbestçe satılmasını engelledikleri[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yani rekabete izin vermedikleri için tekelci bir konumdaydı. Üretimi sınırlı[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] fiyatları yüksek tutabiliyorlardı. 16. yüzyıldan başlayarak Avrupa ülkeleri coğrafi keşiflere ve keşfedilen yerlerin sömür-geleştirilmesine (kendilerine bağlanmasına) öncülük ederken[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tekelci ayrıcalıklar verdikleri ticaret şirketlerinden yararlandılar. Bu dönemde devletler ayrıcalıklar tanıdıkları kendi ticaret şirketlerine[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] keşfedilen yeni toprakların zenginliklerini[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ticaretini ve yönetimini bırakarak[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bu alanlara başka şirketlerin girmesini engellediler. 18.yüzyılda Avrupa'da gerçekleşen Sanayi Devrimi'ne kadar tekelci ticaret şirketleri dünya ticaretine egemen oldu. Sanayi Devrimi sırasında ve sanayileşmenin Avrupa'da yaygınlaşması sürecinde devletler[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yeni buluşlara patent vererek[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] gelişen sanayilerini başka ülkelerin rekabetinden koruyarak[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] su[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kanalizasyon gibi büyük altyapı yatırımları ile demiryolları[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kanallar gibi ulaşım yatırımlarını ya doğrudan üstlenerek ya da bunları ayrıcalıklar verdikleri şirketlere yaptırarak[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] değişik biçimlerde pek çok tekelci piyasanın oluşmasına ve yüksek tekel kârlarının elde edilmesine ön ayak oldu. 19.yüzyıla gelindiğinde dünyanın en büyük sanayi ülkesi konumundaki İngiltere[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tekelci uygulamalara karşı[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bütün dünya için "serbest rekabet" ve "serbest ticaret"i önermeye başladı. Kıta Avrupa'sındaki ülkeler kendi sanayilerini geliştirebilmek için bu öneriyi benimsemedi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ama Osmanlı Devleti gibi ekonomisi az gelişmiş pek çok ülke İngiltere ile serbest ticaret antlaşmaları imzalamak zorunda kaldı. Serbest rekabetçi deneme çok kısa bir süre için (yaklaşık 1830-70) İngiltere'de gerçekleşti. 1870'lerden başlayarak sanayileşmiş ülkelerde yeni bir tür tekelci dalga ortaya çıktı. Aynı üretim dalındaki büvük sanayi ve madencilik şirketleri aralarındaki rekabeti kaldırmak[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] fiyatları yüksek bir düzeyde belirleyerek kârlarını artırmak amacıyla kartel adı verilen birlikler kurdu. Kartele katılan firmalar bağımsızlıklarını korur[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] fiyatın saptanması[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] satış koşulları ve pazarların paylaşılması konularında anlaşma yapar. Anlaşmanın kapsamadığı konularda bağımsız hareket ederler. Karteller ilk kez Almanya'da kuruldu[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] daha sonra başka ülkelerde de görüldü. İlk kez ABD'de gerçekleşen başka bir tekelci uygulama tröstlerdi. Tröstlerde[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] değişik şirketlerin hisse senetlerinin çoğunu satın alan dev bir şirketin yönetimi egemen olur. Küçük firmalar bağımsızlıklarını yitirir. Holding türü tekelci kuruluşlarda da pek çok firma büyük bir şirketin mali denetimi altındadır. ABD gibi bazı ülkelerde tekelci uygulamalara karşı yasaların çıkarılmasına karşın. 20. yüzyılda ulusal ve uluslararası ekonomide çok büyük tekelci kuruluşlar olan çokuluslu şirketler'm de katkısıyla[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tekellerin gücü giderek artmış[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bunlar dünya ekonomisinde ve siyasetinde en etkili güç durumuna gelmiştir.
Konu: Tekel ve Tekelleşme 
