Giriş Tarihi : 30/03/09 Yer : İstanbul Yaş : 34 Mesajlar : 14824 Rep Puanı : 14472 Rep Gücü : 6503
Konu: Kayıt Dışı Ekonomi ve Etkileri Salı Şub. 02, 2010 6:13 am
Kayıt Dışı Ekonomi ve Etkileri
<blockquote>Günümüz ekonomilerinin önemli sorunlarından birisi olan kayıt dışı ekonomi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] nedenleri[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] sonuçları ve işleyişi bakımından karmaşık ve çok boyutludur. Bu sebeple[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kayıt dışı ekonominin kayıt altına alınması hem gelişmekte olan ülkeler için hem de gelişmesini tamamlamış ülkeler için çözüm getirilmesi gereken bir sorun olmaktadır. Ülkeler ve ekonomiler için çeşitli açılardan etkileri olan kayıt dışı ekonomi olgusunun bir noktadan sonra ele alınması gerektiği ve göz ardı edilemeyeceği açıktır. </blockquote>Kayıt Dışı EkonomiNedir? Kayıt dışı ekonomimin tüm yönlerini ve özelliklerini kapsayan bir tanımını yapmak oldukça güçtür. Bunun en önemli nedeni de kayıt dışı ekonominin ülke ekonomisinin diğer bölümleriyle yoğun iç içe geçmişliğidir. Çünkü kayıt dışı ekonomi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ülkenin ekonomik performansını gösteren rakamlara dahil edilmemesi nedeniyle istatistikle[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] vergi gelirlerinde kayıplara yol açması nedeni ile maliyeyle[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] vergi kaçırmanın yasa dışı olması nedeniyle hukukla[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] maliyetlerle direkt ilişkili olması nedeniyle de uluslar arası ve ulusal rekabetle iç içe geçmiştir (Çokgezen[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 1993; s.22). Kayıt dışı ekonominin çeşitli tanımlarını verecek olursak:
Kayıt dışı ekonomi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ya hiç belgeye bağlanmayarak[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ya da içeriği gerçeği yansıtmayan belgelerle[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] gerçekleştirilen ekonomik olayın (alım-satım)[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] devletten ve işletme ile ilgili öteki kişilerden (ortaklardan[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] alacaklılardan[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kazanca katılan işçilerden vb.) tamamen ya da kısmen gizlenerek[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kayıtlı (resmi) ekonominin dışına taşınmasıdır (Altuğ[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 1999; s.257).
Kayıt dışı ekonomi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] geleneksel ölçüm teknikleri ile ölçülemeyen resmi makamlara yansımamış ve belli bir çıkar karşılığında mal ya da hizmet olarak sunulan faaliyetlerin tümünü kapsar (Özsoylu[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 1996; s.111).
Kayıt dışı ekonomi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] “ben değil[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] o vergi ödemiyor” kanısın toplumda yaygınlaştırmak[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] “inanç” haline dönüştürmek[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] istisna ve muafiyetlerle kimi kesimlerin azalan vergi yüklerinin üstünü örtmek[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] dikkatleri başka yöne çevirmek için bulunmuş bir söylem[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bir yöntem[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bir çaredir (Şengül[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 1997; s.1).
Olaya sadece vergi idaresi açısında bakıldığında ise kayıt dışı ekonomi için[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] vergi kaçırmak güdüsü ile vergi idaresinin bilgisi dışına çıkarılan ve kamu gelirlerinde azalmaya yol açan tüm işlemler kayıt dışı ekonomi olarak tanımlanmaktadır (Derdiyok[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 1993; s.54).
Kayıt Dışı Ekonominin Etkileri Kayıt dışı ekonominin toplumsal ve ekonomik hayata etkileri konusunda iktisatçılar hem fikir değillerdir. Bazı iktisatçılar kayıt dışı faaliyetleri[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ekonomik ve toplumsal sistemin “sigortası” olarak görürken[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bir kısım iktisatçılar da bu tip faaliyetlerle yoğun olarak mücadele edilmesi gerektiğini savunmaktadır. Tartışmasız kabul edilen iki türlü etki vardır:
Kayıt dışı ekonomik faaliyetler ekonomik göstergeleri çarpıtır ve ekonomik durumun yanlış değerlendirilmesine neden olur.
Devlet bütçesi olumsuz etkilenir[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yeterince vergi toplanamaz. Bu da başta kamu harcamaları olmak üzere sosyal devlet anlayışını zedeler.
Bu iki etkinin yanı sıra tartışmalı olmakla beraber kayıt dışı ekonominin diğer olumsuz etkileri:
Sosyal sigorta primleri ödenmediğinden[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] sosyal sigorta kurumları üzerinde olumsuz baskının oluşmasına neden olur.
Rekabeti olumsuz etkiler ve resmi sektörde faaliyet gösterenler “cezalandırılmış” olur.
Vergi kaçakçılığı yaygın olduğundan[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] resmi sektörde faaliyet gösterenlerin vergi yükü artacak ve gelir dağılımı olumsuz etkilenecektir.
Yukarıda sayılan etkiler genellikle kayıt dışı ekonomi için ileri sürülen[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ülkemiz açısından da olumsuz olarak nitelendirilebilecek etkilerdir (Özsoylu[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 1996; s.104). Şimdi kayıt dışı ekonominin gerek olumlu gerekse olumsuz etkilerine başlıklar halinde bakalım. 1. Kaynak Kullanımında Etkinliğe Etkisi Kıt olan ekonomik kaynakların etkin kullanımı; hem özel hem de kamu kesiminde önemli bir sorundur. Kaynak kullanımı etkinliği[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kıt kaynakların israfının önlenmesini ve maliyetlerin minimize edilmesini sağlayan bir üretim sürecinin kullanılmasını ifade eder (Pehlivan[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 1998; s.75). Ya da mevcut üretim araçlarının en rasyonel biçimde ve en geniş ölçekte toplumsal ihtiyaçları karşılayacak düzeyde kullanılması şeklinde tanımlanır ve kayıt dışı ekonomi ile doğrudan ilişkilidir. Yukarıdaki tanımdan hareket edildiğinde; gerek resmi ekonomide sınırı kaynakların[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] gerekse mevcut üretim araçlarının rasyonel kullanımı bakımından kayıt dışı faaliyetler olumlu etkiler yapmaktadır. Kayıt dışı ekonomi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] resmi ekonomide ya yeterince ya da hiçbir şekilde kullanılmayan üretim faktörlerini kullanarak faaliyette bulunur. Kayıt dışı ekonomik faaliyetler[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] işgücü yoğun faaliyetler olduğundan[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] üretim faktörü olarak emek ön plana çıkar. Böylece resmi ekonomide istihdam edilmeyen (ya da yeterince istihdam edilemeyen) işgücü; toplumsal ihtiyaçları karşılayıp toplumsal faydayı en üst düzeyde sağlayacak biçimde devreye girmektedir. Üretim faktörleri sınırlı olmalarına göre fiyatlandırılmadığından rasyonel biçimde toplumsal ihtiyaçları karşılayacak düzeyde kullanılmaları da mümkün değildir. Nitekim ülkemizdeki kalifiye olmayan işgücünün işverene maliyetinin yüksek olması kayıt dışı ekonomiyi arttıran en önemli etkenlerden biridir. İşveren işgücü maliyetlerini en aza indirmek için ya sermaye yoğun üretime geçmekte ya da düşük ücretlerin geçerli olduğu kayıt dışı ekonomik faaliyetlere yönelmektedir. İşverenin resmi ekonomide kalıp sermaye yoğun teknolojiyi seçmesi kaynak kullanımını olumsuz etkilerken[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kayıt dışı faaliyet göstererek üretimde bulunması[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kaynak kullanımında etkinliği arttırmaktadır. Kaynak kullanımında etkinlik sağlanması; hangi mal ve hizmetlerin[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] hangi ölçülerde[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ne şekilde ve hangi kaynaklarla üretileceğine ilişkin kararlarla önem kazanır. Kararların hangi üretici birimler grubu tarafından verileceği esas olarak bir sistem seçimi sorunudur. Bu kararların verilmesinde ağırlıklı olarak piyasa talebinin öncelikli olduğu piyasa ekonomisi birimleri[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ya da siyasal talebin öncelikli olduğu kamu ekonomisi birimleri arasında seçim yapılmalıdır. Eğer üretim piyasa talebine göre piyasa ekonomisi birimlerince yapılması öngörülmüş ise –ki Türkiye’de seçim bu doğrultudadır- kayıt dışı ekonomi daha da önem kazanır. Piyasa ekonomisinin kabul edildiği bir ortamda[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] piyasa ekonomisi ile bağdaşmayan uygulamalar varsa[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kayıt dışı ekonomi güç kazanır ve kaynak kullanımında etkinliğin sağlanmasında olumlu roller üstlenir:
Kayıt dışı faaliyetler hiçbir kısıtlamanın ve müdahalenin olmamasının nedeniyle rekabet imkanı sağlar. “Daha fazla çalışma daha fazla kesinti” değil “daha fazla gelir” olduğundan çalışma ve verimlilik teşvik edilmektedir.
Bürokratik ve düzenleyici masraflar olmadığından kaynaklar doğrudan mal ve hizmetlerin üretimine kanalize olur[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] üretim artar.
Kayıt dışı sektörde üretim daha düşük maliyetle gerçekleşir ve buna bağlı olarak fiyatlar resmi sektöre göre düşüktür. Böylece[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] oluşan “üretici artığı da”[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] sosyal kesinti ve vergi kaçakçılığı sebebiyle oluşan “üretici artığı da” ek talepler oluşturur ve ekonominin canlı kalmasını sağlar.
Bu tespitlerden hareket edildiğinde kayıt dışı ekonominin piyasa ekonomisi şartlarında kaynak kullanımında etkinliği ve toplumsal refahı arttırdığı iddia edilebilir (Özsoylu[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 1996; s.105).
2. Ekonomik İstikrara Etkisi Ekonomik istikrar[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] birinci olarak fiyat istikrarının saplanması ve ikinci olarak tam istihdam düzeyinde ekonominin dengede bulunmasıdır. Başka bir deyişle ekonomik istikrar[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tam istihdam düzeyinde devamlı hareket halinde bulunan bir ekonomide fiyat istikrarının sağlanması ve korunmasıdır (Karaçor[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 2001; s.4). Kayıt dışı ekonomi ekonominin istikrara kavuşmasında etkili olur. Yukarıda da belirtildiği gibi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kayıt dışı sektörde bürokratik işlemler ve kamunu düzenleyici müdahaleleri (regulations) olmadığından üretim hem daha ucuz hem de daha fazladır. Üretimin artış göstermesi ekonomin arz kapasitesini olumlu etkilerken üretimin ucuz olması genel talebi olumlu etkiler. Ayrıca[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kayıt dışı sektörde çalışanlar ve işverenler ek gelir elde ettiklerinden talep canlı olacaktır. Kayıt dışı üretim[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] resmi sektörde oluşacak olumsuz (konjonktürel) dalgalanmaların[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kayıt dışı sektör yardımı ile etkileri minimuma indirgenecektir. Kayıt dışı ekonomi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tanım gereği geleneksel istatistik yöntemleri ile hesaplamalara dahil edilemeyen faaliyetler olarak ifade edildiğinden[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] resmi ekonominin belirlediği enflasyon rakamları[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] işsizlik oranları ve büyüme rakamları gerçekte farklıdır (Özsoylu[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 1996; s.107).
3. Gelir Dağılımına Etkisi Gelir dağılımı veya bir ekonomide yaratılan gelirin bölüşümü belirli bir dönemdeki toplam gelirin elde edilmesine katkıda bulunanların bu gelirden almış oldukları paylara denir. Amacı[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ekonomideki gelir farklılıklarının ortaya çıkarıldığı ekonomik ve sosyal sonuçları ortaya koymaktadır (Karluk[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 1999; s.67). Bir ülkede gelir dağılımının adil olması demek[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ülke refahının artması toplumun oluşturan kesimler arası sosyal huzursuzlukların ve fırsat eşitsizliklerinin azalması[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] vatandaşların milli gelirden adil şekilde pay almaları demektir (Öner[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 1998; s.129). Kayıt dışı ekonomi istihdam yaratıcı ve yoksulluğu hafifletici unsurlar taşıdığından gelir dağılımına önemli katkılar sağlar. Yukarıdaki tanım çerçevesinde incelenecek olursa[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kayıt dışı ekonomi öncelikle ek kaynaklarla kayıtlara girmese de üretim arttırılması (bölünecek pastanın büyümesi) demektir Ek istihdam olanakları oluşturulduğundan “pastadan” pay alma imkanı da sağlar. Bu anlamda sosyo-ekonomik etkileri de olumludur. Kayıt dışı ekonomi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ülkemizde[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] (yüksek olasılıkla) yüz binlerce aileye iş ve gelir (ya da ek gelir) sağlayarak[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] onların geçimine katkıda bulun- makta ve çok çeşitli mal ve hizmetlere talep yaratarak[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kayıt altındaki ekonomide üretim ve gelirlerin düşmesini önlemektedir. Kayıt dışı ekonomi sayesinde her ne kadar üretim artıyor ve önemli bir kesim gelir elde ediyor ve yoksulluk azalıyor ise de gelir dağılımında adalet sağlanıyor mu sorusu konunun esas can alıcı noktasıdır. Bu soru[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] önemli olan en düşük seviyede gelir elde edenlerin konumunu iyileştirmek ve yoksulluğun mümkün olduğunca en aza indirilmesi yaklaşımı ile cevaplandırılacak olursa yanıt olumludur. Ancak gelir dağılımında adalet[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yukarıdaki tanımda olduğu gibi “üretim faaliyetlerine katılanların dengeli ve adil bir şekilde paylarını almaları” şeklinde incelenecek olursa sorunun yanıtı bu kadar kesin değildir. 1980’li yıllarda yapılan uluslar arası çalışmalarda kayıt dışı ekonomik faaliyetlerin homojen bir yapı göstermediği tespit edilmiştir. Kayıt dışı sektörde bir tarafta dinamik girişimciler ve kalifiye işgücü faaliyet gösterirken diğer tarafta da özellikle kalifiye olmayan niteliksiz bir kesim faaliyet göstermektedir. Müteşebbisler ve kalifiye elemanlar kayıt dışı faaliyetlerle yüksek gelirler elde ederlerken[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] önemli çoğunluktaki niteliksiz işgücü sahipleri en fazla asgari ücret kadar gelir elde edebilmekte[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] sosyal sigorta hizmetlerinden de yararlanmamaktadır. Kayıt dışı ekonomik faaliyetler istihdam yaratıp[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yoksulluğu hafifletici unsurlar taşımakla beraber[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] gelir dağılımında adaleti sağladıkları şüphelidir. Ancak sosyal barışı sağlama da olumlu katkılarda bulunmaktadır (Özsoylu[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 1996; s.108). Kayıt dışı ekonominin kişisel refahı arttırdığı bir gerçek olmakla birlikte toplumsal refahı arttırıp arttırmadığı tartışmalıdır. Ülkemizde kayıt dışı ekonominin aşırı büyümesi nedeni ile; kayıt dışı ekonomi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kayıtlı ekonomiye kaynak sağlamakta[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] istihdam yaratmakta[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ekonominin büyümesine belirli ölçüde katkıda bulunmaktadır. Olumlu sayılabilecek bu özelliklerin yanında[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] devlet bütçesine direkt katkı sağlamadığı için gelir dağılımını bozmakta; başka bir ifade ile vergi verenler fakirleşirken bu kesimde faaliyet gösterenler haksız zenginleşmektedirler. Çünkü bu insanlar vergi ödeyen insanlardan toplanan paralarla yapılan kamusal mal ve hizmetlerden karşılıksız veya yeterince karşılık ödemeden yararlanmış olmaktadırlar (Şeker[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 1995; s.76).
4. Sosyal ve Ahlaki Değerlere Etkisi Kayıt dışı ekonominin toplumun manevi değerleri üzerinde de etkisi vardır. Zira[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yasal olmayan şekilde[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] haksız ve kolay yoldan para kazanma düşüncesinin kabul görmesine neden olmaktadır. Kayıt dışı faaliyetlerin[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kayıtlı faaliyetler karşısında sağladığı avantajlar nedeniyle gelirlerini kayıt dışında bırakmak isteyenler[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ikametgahlarını gizlemekte[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bir takım bilgileri gerekli yerlere vermekten kaçınmakta ve kayıt dışında kalmaya çalışmaktadır. BU durum kamu güvenliği[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] seçmen kütüklerinin oluşturulması[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yargının etkin işlemesi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] nüfus sayımı ve ekonomik anlam taşımayan diğer istatistiksel bilgilerin elde edilmesi açısından da sakıncalar doğurmaktadır (Koban[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 1998; s.75). Ayrıca kayıt dışı gelirlerin büyükçe bir kısmı çıkar amaçları suç örgütlerince haraca bağlanmak suretiyle toplanmakta[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bu haraçlar kamu kurum ve kuruluşlarında bu suç örgütlerinin işlerini takip eden veya onların önündeki her türlü bürokratik engeli ortadan kaldıran bazı kamu görevlilerine rüşvet olarak dağıtılmaktadır. Bu durum[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bürokratik ve toplumsal yapıyı çürütmekte; toplumun yapısını ve dokusunu yozlaştırmakta[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] toplum ahlakında çöküntü yaratmaktadır (Kaçar[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 2001; s.68). Bunun yanında[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kayıt dışı ekonominin bütçe açığına ve vergilemede adaletsizliğe neden olması[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ekonomik göstergelerin güvenilirliğini azaltarak ekonomi yönetimini zorlaştırmasını[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] haksız rekabete ve sosyal güvenlik sisteminde bozulmaya yol açması[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] hukuk devletine ve dolayısıyla rejime olan inancı zayıflatarak ahlaki değerleri yozlaştırmaktadır (Toptaş[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 1998; s.78).
Konu: Kayıt Dışı Ekonomi ve Etkileri 
