Mavi Işık Değişeni
Mavi ışıklı değişenler (ayrıca
S Doradus değişenleri olarak da bilinir)
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] genel olarak kütle atımları "püskürmeler" olarak gözlenen üstün devler.
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]Pistol Yıldızı
Gözlemsel H-R diyagramının bir üst parlaklık limiti
vardır. Bu parlaklık limiti için oluşan sınırın konumu sıcaklığa
bağlıdır. Bu sınır civarında evrenin en büyük kütleli (~150 M) ve en
parlak (~106 L) yıldızları yer alırlar. H-R diyagramının bu
noktasındaki yıldızlara "üstündevler" denmektedir. Bu yıldızlardan
bazıları ani (ve dramatik) kütle atımları ve bu atımları takip eden
“sakin” evreler gösterirler. Genel olarak kütle atımları kendini
"püskürmeler" olarak göstermektedir. Bu değişenler; Parlak Mavi
Değişenler (LBV) veya S Dor yıldızları olarak adlandırılmışlardır. Her
ne kadar adlarında "mavi" kelimesi varsa da
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]bu tür değişimler sadece erken tür hiperdevlerle sınırlı değildir. de
Koter galaktik LBV sayısının teorik olarak 60 civarında olması
gerektiğini söylemiştir. Ancak gözlemsel olarak bu sayının daha düşük
olduğu bilinmektedir. En iyi bilinen örnekleri P Cygni
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] Eta Carinae
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]HD 160529 (164 G Sco) ve WRA 751 dir. Bunlardan başka gökada dışı
bilinen çok sayıda LBV de vardır. Büyük Macellan Bulutu'nda (BMB)
bilinenler S Dor
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] R71
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] R127 dir; R66
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]R81 ve R110 ise en güçlü adaylardır. Ayrıca Hubble ve Sandage
tarafından M31 ve M33 gökadalarında keşfedilmiş ve "Hubble-Sandage
değişenleri" olarak adlandırılan yıldızlar da S Doradus (veya LBV) türü
değişenlere en güzel örneklerdir. Püskürme anında bu yıldızlar
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]süpernovalardan sonra görünen "en parlak" cisimlerdir. Bu nedenle
gökada dışı "uzaklık göstergesi" cisimleri olarak önemli bir yere
sahiptirler.
LBV’ler arasında çok uzun süre izlenmiş ilginç bir diğer örnek ise P
Cygni'dir. İlk kez 1600 yılında gösterdiği ani parlaklık artışı ile
görünür hale gelen bu yıldız oldukça düzensiz bir parlaklık değişimine
sahiptir. V=6 kadir limiti altına sıkça inip çıkmıştır. Aslında
parlaklık değişim mekanizmasının
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]novalarınki ile hiç bir ilgisi olmamasına rağmen Nova Cygni 1600 olarak
da adlandırılmıştır. B2pe tayf türünden olan bu yıldız şu sıralar 5
kadir yöresindedir.
Eta Carinae yapı olarak LBV'lerin en ilginç örneklerinden biridir.
Kızılötesi dalgaboylarında gökyüzünün bilinen en parlak cismidir.
1800'lerin başında 2-4 kadir arasında değişim gösterirken
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]1843 yılında aniden 1 kadire ulaşmıştır (O yıllarda Sirius'tan sonra
ikinci parlak yıldız). Bunu takip eden 14 yıl boyunca biraz daha da
parlayan Eta Carinae
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 1857 de yine ani olarak parlaklığını azaltmış ve 8 kadire kadar inmiştir. Bu parlaklık düşüşüne neden
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kütle atımı sonrası çevrede oluşan toz zarfın yarattığı donukluk etkisidir.
LBV'lerin tayflarında görülen ortak özellik
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]hidrojen ve helyum çizgilerinde görünen "P Cygni profilleri"dir.
Oldukça genişlemiş bir salma çizgisinin mavi kanadına binmiş dar bir
soğurma çizgisi olarak görülen bu yapılar
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]çevresinde yaygın halde ve hızla genişleyen madde bulunduran
yıldızların tayfında görünen ortak özelliklerdendir. Bu türden profil
yapısı gösteren tayflara genel olarak "Nebular tayf" da denmektedir.
Fotometrik değişimlerLBV'lerde izlenen fotometrik değişimler genel olarak 3 grupta incelenmektedir:
- Büyük Ölçekli Değişimler: Püskürmelerle doğrudan ilişkili[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] çoğu LBV’de gözlenen ve 100 yıl zaman ölçekli ışık değişimleri.
- Orta Ölçekli Değişimler: Düzensiz aralıklarla oluşan[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] birkaç 10 yıl zaman ölçekli ışık değişimleri.
- Küçük Ölçekli Değişimler (Mikrodeğişimler): Tüm
LBV'lerde gözlenen değişim türü olup bir çok normal üstdevin de
gösterdiği bir değişim türüdür. Tam anlamı ile dönemli olmamakla
birlikte birbirini takip eden parlaklık artışı ve azalışı olarak
kendini gösterir. P Cygni'de izlenen bu tür değişimlerin zaman ölçeği
25-60 gün mertebesindedir. Genel olarak birkaç gün veya bir kaç 10 gün
mertebesinde gerçekleşen değişimlerdir. Dışarı fırlatılan kabuk
maddesinde oluşan ani fışkırmalardan kaynaklandığına inanılmaktadır.
LBV'lerin yukarıda özetlenen fotometrik karakteristikleri için
genel olarak izlenen önemli bir özellik vardır: zaman ölçeği daha uzun
olan değişimlere gidildikçe
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] izlenen ışık değişim genliği artmaktadır. Ayrıca ışık değişimi genlikleri kısa dalgaboylarına gidildikçe artış göstermektedir.
Konu: Mavi Işık Değişeni 
