Bir meslek ya da zanaat dalında çalışabilmek için gerekli bilgi ve beceriyi kazanmak amacıyla,
o alanda usta olan birinin yanında çalışarak geçirilen eğitim
dönemine çıraklık denir. Çıraklar mesleği öğrenirken düşük bir ücret
karşılığında çalışır, ustası da ucuza sağlanmış bir yardımcıya sahip olur. Sanayi Devrimi öncesinde üretim büyük ölçüde yerel tüketime yönelikken, çıraklık günümüzde olduğundan çok daha yaygındı.
Çırakların çoğu,
zorunlu temel eğitim sonrasında okuldan ayrılınca çıraklığa başlar.
Çoğu zaman çocuğun velisi ya da vasisi ile yanında çalışacağı usta
arasında, tarafların imzaladığı bir çıraklık anlaşması yapılır. İlgili taraflar anlaşmada verdikleri sözleri yerine getirmek zorundadır.
Çırak seçtiği zanaat üzerine tam bir eğitim görür. Günümüzde batı
ülkelerinin çoğunda çıraklığın bir bölümü o zanaatla ilgili eğitim
veren okullarda geçer. Sözleşmede belirtilmiş olan süre sonunda çırak o
zanaatı bütünüyle öğrenmiş ve o alanda bir usta olarak çalışabilecek
duruma gelir. Çıraklık süresinde genellikle kuramsal ve uygulamalı
sınavlar yapılır.
[/size]
Çıraklığın Evrimi
Çıraklıkla
ilgili en eski bilgileri Eski Mısır ve Babil uygarlıklarında buluyoruz.
İÖ 18. yüzyılda Babil'de yapılan Hammurabi Yasaları'nda çıraklıktan
söz edilir. 13. yüzyılda Avrupa'daki meslek loncalarında çıraklık
büyük önem taşırdı. Her meslek dalında yapılan üretimin kalitesini ve
yöntemini denetleyen bu loncalara girebilmek için genellikle yedi yıl
süreyle çıraklık yapmak gerekliydi. Çırak yedi yıl boyunca ustasının
evinde kalırdı. Bu süre sonunda zanaatı tümüyle öğrenen çırak kendi
işyerini kurana kadar kalfa, kendi işyerini kurduğu zaman da usta olurdu.
Bir ailenin kuşaklar boyunca belirli bir meslek ya da zanaatla
uğraşması çok rastlanan bir olaydı ve bu durumda çıraklar genellikle
ustanın kendi oğulları olurdu.
Çıraklık sistemi zamanla yaygınlığını yitirdi. İngiltere'de Sanayi
Devrimi ile birlikte yaygınlaşan makineli üretimde zanaatçıların yerini
düz işçiler aldı. Basım sanayisi gibi birkaç sanayi dalı dışında
çıraklık hemen hemen bütünüyle ortadan kalktı. II. Dünya Savaşı
yıllarında çıraklık yeniden canlandı.
Günümüzde,
ülkeden ülkeye farklılık göstermekle birlikte geleneksel çıraklık
ilişkisi daha çok özel bir beceri gerektiren işlerde görülür. Daha az
beceri gerektiren alanlarda,
çalışma süreci içinde işi öğrenme yöntemi benimsenmiştir. Bazı
fabrikalarda beceriye göre işte ilerleme yöntemi uygulanır. Birçok
ülkede meslek eğitimi için teknik okullar açılmıştır ve özel eğitim
programları uygulamaya konmuştur. Bazı sanayi ve ticaret firmalarının
kendi özel çıraklık programlan vardır.
ABD'de 1937'de çıkarılan Ulusal Çıraklık Yasası çıraklığın koşullarını
düzenler. Bugün ABD'de 90 işkolunda 350'den fazla çıraklık programı
uygulanır. İngiltere'de 1948'de çıkarılan İstihdam ve Mesleki Eğitim
Yasası her sanayi dalında bir Çıraklık ve Mesleki Eğitim Komisyonu
kurulmasını öngörmüştür. Her daldaki eğitim o işin özelliklerine göre
kuramsal ve uygulamalı olarak düzenlenir. Çıraklık konusunda yapılan
düzenlemeler günümüzde işgücü planlamasının bir bölümünü oluşturur.
Türkiye'de Çıraklık
[size=9]13.
yüzyıldan başlayarak Anadolu'da yaygınlaşan Ahi örgütünde çıraklık
vardı. Bir esnaf ve zanaatçı örgütlenmesi olan Ahilik'te yamak, çırak,
kalfa ve usta kademelerinin birinden ötekine geçiş belirli kurallara
bağlıydı ve sınavla olurdu. 17. yüzyılda Ahi birlikleri loncalara
dönüştü. Gedik denen işkolu tekelleri ortaya çıktı. 19. yüzyılda Avrupa
mallarının rekabetiyle geleneksel sanayi çökerken bu örgütlenmeler de
güçlerini yitirdi. Tanzimat döneminde, yeni gelişen sanayi dallarında eğitim veren sanayi okulları açıldı.
Cumhuriyet döneminde meslek eğitimi için Milli Eğitim Bakanlığı'na
bağlı sanat okulları ve akşam sanat okulları açıldı. 1938'de çıkarılan
bir yasayla sanayi kuruluşlarında meslek kursları açılması özendirildi
ve bazı kamu sanayi işletmelerinde çırak okulları açıldı. 1977 de
çıkarılan Çırak,
Kalfa ve Ustalık Kanunu konuyu yeniden düzenledi. Çıraklık yaşı 12'den
başlatıldı ve çıraklık süresi üç-dört yıl olarak belirlendi. 1986'da
kabul edilen Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu bütün meslek kuruluşları
ile mal ve hizmet üreten kamu kuruluşlarında çalışan çırak,
kalfa ve ustaların mesleki eğitimini tümüyle Milli Eğitim
Bakanlığı’nın görev ve yetki alanına aldı. Bu yasaya göre çırak
olabilmek için 13–19 yaş arasında ve ilkokulu bitirmiş olmak gerekir.
Yasanın uygulanmasıyla birçok ilde çok sayıda çıraklık eğitim merkezi
açılmıştır
Konu: Çıraklık 
