Borsa Nedir?

Borsa Nedir? Nelerden Etkilenir?


Borsa Nedir?
Sermaye Borsaları (Security Exchanges), değerli evrakların (menkul kıymetlerin) ticaretinin yapıldığı kurumsal piyasalardır. Bir piyasadır, çünkü menkul kıymetlerin ticaretinin yapıldığı yerlerdir. Kurumsaldır, çünkü kendine özgü kuralları ve standartları varır.
Borsalar, sadece hisse senetleri için değil,
başka tür emtiaların (ticari malların) ve enstrümanların da ticaretinin
yapıldığı yerlerdir. Örneğin bono ve tahviller genellikle menkul
kıymetler borsalarının içerisinde ticareti yapılageldiği halde, döviz ticareti için döviz borsaları (forex, foreign exchange) veya mal ticareti için emtia borsaları (commodity exchange) vardır. Örneğin,
pamuk fiyatlarının belirlendiği ve ticaretinin yapıldığı pamuk
borsaları vardır (Türkiye'de de İzmir'de pamuğun vadeli ticaretin
yapılacağı bir vadeli işlemler borsası kurulma aşamasındadır).
Türkiye'de borsanın tarihi Osmanlının son dönemlerine kadar uzanmakla
(özellikle bono piyasası) birlikte 1970 ve 1980 lerin ilk yarısında,
mekan olarak Sirkeci Vakıf Han'da bir tür tezgah üstü piyasa (OTC; over
the counter) şeklinde faaliyette bulunuyordu. (Tezgah üstü piyasalarda, sermaye piyasasına aracılık eden kurumlar,
kendi aralarında bir borsanın belirleyici kural ve tüzüklerine uyma
zorunluğu duymadan işlem (alım/satım) yaparlar.Bugün en gelişmiş
piyasalardan biri olan Amerika Birleşik Devletlerinde bazı küçük işlem
hacmine sahip firmalar, borsa haricinde OTC olarak işlem görürler.)
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), konjektürel gelişmeler sonucu,
hisse senetlerinin ticaretinin düzenlenmesi ve standartlaştırılması
amacıyla 1986 yılında Karaköy-Tophane'de faaliyete geçmiş
bulunmaktaydı. Günümüzde, kendi modern binasıyla İstinye'de faaliyetini sürdürmektedir.
İlk zamanlarda az sayıda şirket, düşük işlem hacmi ve türk ekonomisine endeksli hareket eden İMKB, günümüzde 270'den fazla şirketin hisse senedi, ortalama 200-300 milyon dolarlık işlem hacmi ve dünya ekonomileriyle entegre bir şekilde faaliyetini sürdürmektedir.

Borsa Nelerden Etkilenir?
İMKB endeksleri ve işlem gören hisse senetlerinin fiyatları, diğer dünya borsalarında olduğu gibi başlıca üç etmenden etkilenirler; dünya ekonomisinin durumu ve gidişatı, yerel (Türkiye'nin) ekonominin durumu ve gidişatı ve sektör/firmanın durumu ve performansı.
Global Ekonomi'deki herhangi bir gelişme tüm ülke ekonomilerini az veya çok etkileyeceği gibi, o ülkedeki ilgili veya tüm firmaları da dolaylı veya dolaysız olarak etkiliyecektir.
Örnek 1: Şirketimizin Petkim'den hammadde olarak herhangi bir
petrokimya ürününü aldığını (girdimiz) ve bunun az veya çok nihai
ürünümüzde (çıktımız) bir ağırlığının olduğunu düşünelim. Dünya
petrokimya piyasalarında oluşabilecek herhangi bir nedenden dolayı bir
dalgalanma, Petkimin maliyetini değiştirecektir. Bu değişikliği de Petkim bizim alış fiyatımıza yansıtacaktır. Sonuçta, biz de bunu kendi ürünümüz fiyatına yansıtmak zorunda kalacağız. Dalgalanma fiyatlarda bir artış şeklinde olursa,
bizim rekabet gücümüzü azaltıcı ve/veya kar marjımızın daralması
şeklinde etkisi olabilir. Bu da bizim ciromuzu ve net karımızı
etkiliyebilir.
Örnek 2: Global etkinin yansıması bir çok şekilde olabilir. Örneğin,
şirketimizin Almanya'ya Deutsche Mark (DEM) üzerinden ihracat yaptığını
ve ürünümüzün önemli bir hammaddesini Amerika'dan dolar (USD) olarak
ithal ettiğini düşünelim. Bu halde,
bizim kar marjımız büyük ölçüde dolar/mark paritesine bağlı olacaktır.
Uluslararası döviz borsalarında oluşacak pariteler bizi etkiliyecektir
ve faaliyetlerimiz esnasında eğer bu paritenin gidişatını doğru tahmin
edemezsek veya paritenin dalgalanmalarına karşı önlemimizi alamazsak
(ör. hegde ederek, bir finans tekniği), şirketimiz bu durumdan olumsuz olarak etkilenebilecektir.
Örnek 3: Şirketimizin tekstil alanında faaliyet gösterdiğini düşünelim.
Ülke olarak tekstil sektöründe güçlü ve birçok avatajımız olduğunu, gümrük birliği (GB)'nden öncede, GB'den sonrası için çok umutlu olduğumuz için yeni yatırımlara (kapasite arttırımı ve modernizasyon) girişmiş olalım. Fakat, dünya'da bazı sebeplerden dolayı bir kriz (ör. Uzakdoğu veya Rusya krizi) çıktığında, uluslararası pazarımız daralırsa, bu bizim tam kapasitede çalışamayacağımızı ve yeterli ihracat yapamazsak, kullanılmış olan kredilerin geri ödemelerinde zorlanabiliriz; belki de bu, bizim iflas etmemize bile sebep olabilir.
Ulusal Ekonomi'deki, yani Türkiye ekonomisindeki herhangi bir gelişme, Türkiye'deki şirketleri bulundukları sektöre ve gelişmenin yapısına göre az veya çok etkiliyecektir. Ekonomideki büyüme hızı, işsiz sayısı, enflasyon, faiz oranları, vergi oranlarında olabilecek değişiklikler, olağan üstü halin ilan edilmesi,
teşvik politikasındaki değişimler vb. akla ilk gelen örneklerdir.
Ulusal ekonominin etkilerini de örnekleme yoluyla açıklamaya çalışalım.
Örnek 1: Almanya'ya ağırlıklı olarak ihracat yapan ve girdilerimizin
çoğunu iç piyasadan yani TRL olarak sağladığımızı düşünelim. Eğer
hükümetimiz kurları hızlandırıcı (reel olarak TRL nin değerini
düşürücü) yani dolar, mark gibi yabancı para birimlerinin para birimimiz karşısında hızlı artması gibi bir politikayı benimserse, bundan şirketimizin olumlu olarak etkilenmesi büyük bir ihtimaldir. Çünkü girdilerimiz değer kaybeden TRL, buna karşılık çıktılarımız değer kazanan DEM üzerinden olacağından, kar marjımız ve dolayısıyla karımız artacaktır.
Şirket veya Sektör olarak etkiler de, sektörün veya özel olarak o şirketin ürünlerine talebin azalması şeklinde bir eğilimin olması, sektöre karşı devletin desteğinin olması veya eski desteğinin kalkması, sektörel olarak girdilerin pahalanması, dış pazarlarda rekabetin zorlaşması, sektöre aşırı yatırımın (atıl kapasitenin) yapılmış olması vb. akla ilk gelen örnekler olmakla birlikte, özel de şirket yönetimlerinin yanlış yönetimleri de sayılabilir.
Örnek 1: Şirketimiz GB öncesi ülkenin önde gelen bir otomotiv üreticisi
olabilir. Yabancı bir otomotiv üreticisinden aldığımız know-how'la
birlikte fazla rakibimiz olmadığı ve gümrük duvarlarıyla birlikte dış
rekabete karşı korunduğumuz için fazla bir yatırıma gereksinim duymadan, pazarın isteği kadar üretim yapıp bunu pazarlıyor olabiliriz. Fakat,
yeni hükümetimizin GB'ne girmeye karar verdiğini ve anlaşmanın bir
maddesi icabı otomotiv sektöründe ithalatçıların aleyhinde olan fazla
vergilerin kaldırıldığını düşünürsek,
bu bizim satışlarımızı olumsuz olarak etkiliyecektir ve
faaliyetlerimizin sonucu zarar etmemiz ve bir daha karlı duruma
geçmemiz zor olabilecektir.

Mali Tablolar Nelerdir?
Mali tablolar teriminden sözedilen tablolar, türk vergi kanunu, türk ticaret kanunu, sermaye piyasası kanunu vb. kanunlar tarafından bazı şirketler için zorunlu olarak tutulan, bir şirketin dönemsel faaliyetleri sonucu hazırlamak ve yayınlamak (halka açık şirketler, aracı kurumlar vb.) zorunda oldukları ve ilgili şirketin performansını gösteren, standartlaştırılmış muhasebe kayıtlarıdır. Başlıcaları bilanço, gelir-gider tablosu, satılan malın maliyeti, kar dağıtım, fon ve nakit akım, tablolarıdır.

Bilanço
Bilanço, bir şirketin dönemsel faaliyetleri sonucu, dönem sonunda hazırladıkları (31 Mart, 30 Haziran, 30 Eylül ve 31 Aralık) ve yayınladıkları, şirketin bir portresini çizen,
muhasebe dilinde "t tablosu" olarak adlandırılan düzendeki tablolardır.
Bilançolarda iki kısım vardır; aktifler (sol taraf) ve pasifler (sağ
taraf). Aktifler kısmında şirketin sahip olduğu varlıklar, pasiflerde ise yabancı kaynakları ve özkaynakları vardır. Aktif ve pasiflerdeki herhangi bir madde kalem olarak adlandırılır.
Aktifler kısmında örnek olarak nakit, stoklar, binalar, araziler, kullanılan aletlar, telif hakları gibi bir şirketin sahip olabileceği her şey kayıtlıdır.
Pasifler kısmında ise şirketin kaynakları yazılıdır. Örneğin, kısa vadeli (ticari, finansal) borçları, uzun vadeli (vadesi bir yıldan uzun olan) borçları ve özsermaye kalemleridir. Özsermaye kalemleri şunlardır; ödenmiş sermaye, yeniden değerleme fonu (şirketin sahip olduğu varlıkların dönem içindeki yeniden değerlemeden dolayı oluşan artışları), emisyon primi, yedekler (kanunen,
şirketin anasözleşmesi gereği veya yönetim kurulu kararı sonucu
dağıtılmayan karların tutarıdır) ve dönem karıdır. Bir şirketin
bilançosunda aktifler ve pasifler toplamı eşittir. Olaya matematiksel
olarak yaklaşırsak, edinilen kaynaklarla alınanlar/yapılan yatırımlar,
kayıtlara girdiği sıradaki değerleri eşit olmak zorundadır ve muhasebe
açısından bilançoya çift taraflı olarak kaydedilmektedirler.