Uzun ömrün sırrı ‘telomer’de gizli

Neden ölüyoruz?’ sorusuna cevap bulmaya çalışan çok sayıda bilimci ve araştırma merkezi var.


Bu sorunun yanıtı onlara göre en azından şimdilik kromozomlarda gizli. Kısacası[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
‘Ölümsüzlüğün ya da ölümün şifresi’ büyük bir olasılıkla kromozomların
uçlarında bulunan ve hücrelerin çoğalma kapasitelerini belirleyen
‘telomer’ adı verilen alanda saklı.

VÜCUDUMUZ milyarlarca hücreden oluşuyor. Hücrelerimizin ortak
veya farklı özellikleri var. Özellikleri aynı olan hücreler bir araya
gelerek doku ve organları oluşturuyor. Hücreleri yöneten talimatlar ise
“DNA” denilen yapının içindeki şifrelerde muhafaza ediliyor.
Hücrelerimizi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yani bizi işte bu şifreler yönetiyor. Bu şifrelerin verdiği kararlarla yiyor[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] içiyor[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] düşünüyor[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] seviniyor[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] üzülüp ağlıyor ya da mutlu oluyoruz. Yine bu şifrelerin verdiği kararlarla acıkıp doyuyor[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] susuyor[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] sevişiyoruz. Kısacası her şey DNA’mızdaki o şifrelerde gizli.
DNA: KARAR VERİCİ
DNA denilen bu “büyük karar verici” gücün yapısı bir merdivene benziyor. Bu merdivenin basamakları Adenin[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] Timin[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] Cytosin ve Guanin adı verilen kimyasallardan oluşuyor. Yalnızda dört kelimeden oluşan bu dünyanın en basit ama en büyük[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] en güçlü ve en karmaşık merdiveni bize[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bedenimize her gün yüzlerce[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
binlerce talimat veriyor. Bu talimatlardaki bir hata bazen daha siz
doğmadan hayatınıza ciddi darbeler indirebiliyor. Ya da bu talimatların
içine gizlenmiş küçük hatacıklar ileri yaşlarda kan basıncınızı[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kan şekerinizi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kan kolesterolünüzü yükseltiyor[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kalp krizi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
felç geçirmenize sebep olabiliyor. Ayrıca DNA’nızın bütünlüğünün
korunması doğumdan ölüme kadar zorunlu olan bir süreç. Onda meydana
gelebilecek en ufak herhangi bir hasar bağışıklık sisteminizin çökmesine[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] alerjik problemlere yol açabiliyor[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kanserle sonuçlanabiliyor. Özetle DNA’mız çok ama çok önemli.
TELOMER NEYİN NESİ
Genetik kodlarımızın yer aldığı DNA’nın içine sıkıştırıldığı biyolojik
materyallere ise kromozom deniyor. Her bir DNA bir kromozomun içine
sıkıştırılıyor. Her hücrede aynı sayıda[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yani 46 kromozom var. Kromozomları bugün basit tetkiklerle bile gözlemek[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] resimlemek ve onlarda meydana gelen kırılmaları[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
kopmaları belirlemek mümkün olabiliyor. Kromozomların en uç kısımları
ise “telomer” adını alıyor. Son zamanlarda yapılan birçok çalışmada
bilimciler hayatımızın süresini belirleyen temel karar vericinin işte
bu telomer isimli yapıyla alakalı olabileceğini ortaya koydu.

Aslında daha altmışlı yıllarda Amerikalı bir araştırmacı Leonard
Hayflick hücresel yaşlanmanın temel belirleyicisinin telomer
olabileceğini ileri süren bir görüş ortaya atmıştı. Anatomist Hayflick
araştırmaları sonucunda “biyolojik yaşlanmanın temel karar vericisinin
kromozomların ucundaki telomer isimli bölümler” olduğunu ileri
sürmüştü. Bu yıl Nobel ödülünü alan araştırmacının çalıştığı alan ve
ona ödül kazandıran alan da telomerle ilgili.
Bu yılın tıp Nobel’ini kazanan Dr. Elizabeth Blackburn yaptığı
çalışmalarla DNA’nın işte bu en gizemli bölümünün telomerlerin yapısını
aydınlatan önemli bulgulara ulaştı. Dr. Blackburn ve arkadaşlarının
yaptığı çalışmalar telomer yapısının bütünlüğünü korumaya yarayan
“telomeraz” maddesinin gençlik iksiri olabileceği ya da kanserle
mücadelede önemli bir unsur olarak kullanılabileceği yönündeki
düşünceleri iyice güçlendirdi. Nedeni şu:
TELOMERAZ’IN ÖNEMİ
Kromozomların ucundaki telomer bölümünün uzunluğu hücrelerin yaşını
gösteriyor. En azından teorik olarak böyle kabul ediliyor. Hücre
bölündükçe telomer bölümü kısalıyor. Örneğin yeni doğan bir bebekte
telomerler oldukça uzunken[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
60-70 yaşındaki birinde telomerlerin boyu çok ama çok kısa bulunuyor.
Telomerler tamamen ortadan kalktığında durum iyice tatsızlaşıyor. Çünkü
bu telomerler ayakkabı bağınızın ucundaki plastik kaplamalar gibi bir
şey. Nasıl ki o plastik bölüm kaybolunca bağınızın ucu püsküllenip
bütünlüğü bozuluyorsa[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
telomeri ortadan kalkmış kromozom da aynı duruma düşüyor. Teoriye göre
her hücrenin kaç defa bölündükten sonra telomerinin kısalıp kaybolacağı[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
yani hücrenin kendi kendine ölümü ne zaman gerçekleştireceği aslında
genetik hafızasında yazılı. Kısacası telomerlerin kısalmasını önleyen
telomeraz isimli enzime hükmetmek demek[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] gençlik iksirini de bulmak anlamına geliyor. Yani bu telomer enzimi fevkalade önemli. Yalnız uzun yaşamak adına değil[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
“ölümsüz ve sonsuz çoğalma yeteneğine sahip bir hücre” anlamına gelen
kanser problemine çözmek söz konusu olduğunda da durum aynı. Kısacası
telomeraz konusu çok ama çok önemli.

ÖMÜR MÜ KANSER Mİ

KANSER hücrelerinin kontrol edilemeyecek bir süratle çoğalmasına
dur diyebilecek yollardan birinin bu enzimin aktivitesini baskılamak
olduğunu düşünenler var. Onlar bu yönde atılabilecek olumlu bir adımın
kansere çare bile olabileceği düşüncesindeler. Telomeraz aktivitesini
engelleyen –ve böylelikle kanser hücresinin sonsuza kadar bölünebilme
yeteneğini kontrol altına alan- ilaç ve aşılar da tartışılıyor.
Kısacası telomer konusu çok ama çok önemli. Ömrü uzatmanın da[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kanserle mücadeleyi daha başarılı bir zemine çekmenin de anahtarı telomerler ve telomeraz enzimi olabilir.

Stress telomer törpüsü

LEONARD Hayflick kırk yıl önce yaptığı araştırmalar sonucu
geliştirdiği teorisinde “hücresel yaşlanmanın telomerlerin kısalmasıyla
ilgili bir süreç olduğunu” ileri sürdü. Daha sonra yapılan birçok
araştırmada bu gözlemi doğrulayan bulgulara ulaşıldı. “Neden
yaşlanıyoruz?” sorusunun yanıtı muhtemelen telomerlerde gizli. Mesela
stresin başlı başına bir “telomer törpüsü” olduğunu gösteren bulgular
var. Stresin telomerazı baskıladığı ve telomerlerin kısalmasını
hızlandırdığı[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
yani daha hızlı yaşlandırdığı anlaşılıyor. Dr. Leonard Hayflick göre
insan ömrünün ulaşabileceği maksimum süre 125 yılı geçmiyor. Günümüz
bilimcileri de hücrelerin “kendi yaşamını sona erdirme” özelliklerine
yürekten inanıyor.

İyi yaşlanmanın şifreleri

NE süre ile yaşayacağımız yalnız genetik mirasımız tarafından
belirlenmiyor. Bu mirasın nasıl yönetildiği de önemli. Sağlık
kontrollerini düzenli yaptıran[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] sağlık sorunlarını çözmede geç kalmayan[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] beslenmede[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] uykuda[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] stres yönetiminde ve bedensel aktivitesinde dikkatli davranıp ciddi hatalar yapmayan[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
eğitim düzeyi iyi kişilerin ömrü daha uzun oluyor. Yaşanılan çevre de
önemli. Temiz bir çevrede yaşamak ömrü uzatıyor. Güçlü dostluk ve
arkadaşlık bağlarına sahip olmak ise son derece etkili bir özellik.
Ayrıca sağlam ve sıcak aile ilişkileri de fevkalade önemli sayılıyor.
İnançlı olmak[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
inanç zenginliği ve gücüne sahip olmak değeri son yıllarda çok daha iyi
anlaşılan bir “ömür uzatıcı faktör” olarak ortaya çıktı. Aidiyet
duygularının sağlamlığı[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] hoşgörüyü[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] affediciliği[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] sevmeyi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] merhamet etmeyi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] paylaşmayı[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bölüşmeyi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] gerektiğinde kabullenmeyi[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] “bu da geçer” diyebilmeyi kolaylaştırıyor. Yani uzun ömrün sırrı sadece yaban mersini[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] brokoli ya da üzüm çekirdeğinin içine sıkıştırılmış değildir.

[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]