Karahanlılar

Karahanlılar

Karahanlılar, daha önceki Türk devletlerinden farklı olarak,
hükümdarların ve halkının çoğunluğunun Müslümanlığı seçtiği ilk
Türk-İslâm devletidir. Bu sebeple Türk tarihi içerisinde Karahanlıların
özel bir yeri ve önemi vardır.

Hâkaniye ve İlig-Hanlar adlarıyla da anılan Karahanlı Devleti, başta
Karluklar olmak üzere Çiğil, Yağma ve Tuhsı gibi Türk Boylarına
dayanıyordu. Karluklar, Balasagun merkez olmak üzere Yedi-su bölgesinde
bir devlet kurmuşlardı. Karluk yabgusu, bağlı bulunduğu Uygur
Hakanlığı’nın 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılması üzerine
istiklâlini ilân etti. Kendisini Türk hakanlarının yasal halefi sayan
yabgu Karahan unvanını aldı.


Karahanlıların ilk hükümdarı olarak Bilinen Bilge Kül Kadır Han,
Maverâünnehir’deki Sâmanî devleti ile mücadelelerde bulundu.
Oğullarından Arslan Han ulu hakan olarak Balasagun’da, Oğulcak Kadır
Han ise Talas’ta oturdular. Kadır Han 893′te başkenti Kaşgar’a
nakletti. Bu dönemde yeğeni Satuk Buğra Han Müslümanlarla temas kurdu
ve Karahanlı Devleti’nin başına geçince de İslâmiyet’i resmî din olarak
kabul etti (920). Bu tarihten sonra Abdulkerim Satuk Buğra han adıyla
anıldı. Ancak Karahanlı sınırları içersindeki halkın tamamiyle
İslâmiyet’i seçmesi Satuk Buğra Han ‘ın oğlu Baytaş zamanında
gerçekleşmiştir.

Karahanlı Hükümdarı Ebu Nasr Ahmed zamanında, kardeşi İlig Nasr
tarafından Samaniler devletine son verildi (999). Ebu Nasr Ahmed Abbasi
halifesi tarafından bir İslâm hükümdarı olarak tanınan ilk Karahanlı
hanı olmuştur. Karahanlı Devleti’nin sınırları Balasagun, Özkent ve
Tarım Havzası’nın batı kısmı ile Karakurum dağları dolaylarına kadar
genişlemişti. Güneyde Gazneliler ile komşu oldular ve mücadele ettiler.
Ancak hanedan arasında çıkan anlaşmazlık neticesinde devlet Doğu ve
Batı olmak üzere ikiye ayrıldı (1042). Doğu Karahanlıların başında
Tamgaç Buğra Han; Batı Karahanlıların başında ise Ahmet Arslan Han
bulunuyordu.


Doğu Karahanlı Devleti (1042-1211): Doğu Karahanlı Devleti’nin
sınırları Kaşgar, Fergana, Balkaş gölü civarına kadar uzanmaktaydı.
Devletin merkezi zaman zaman Balasagun, Talas ve Kaşgar şehirleri
olmuştur. Doğu Karahanlı Devleti’nin ilk hükümdarı sayılan Tamgaç Buğra
Han âdil ve dindar bir kişi olarak tanınmaktaydı. Yusuf Has Hacib’in
yazdığı Kutadgu Bilig bu hükümdara sunulmuştur. Doğu Karahanlı Devleti
1090 yılında Selçuklulara bağlandı. Devlet 1133 yılında Moğol asıllı
Karahıtayların hâkimiyetine girdi. Bu durum 1211′e kadar devam etti.
Bölgenin tamamı Cengiz Han tarafından istilâ edildi.


Batı Karahanlı Devleti (1042-1212):Batı Karahanlıların sınırları batıda
Aral gölünden doğuda Çimkent ve Özkent’e kadar uzanmaktaydı. Devletin
başkenti önceleri Özkent idi. Daha sonra Semerkant ve Buhara devletin
merkezleri olmuştur. İlk hükümdarları Ahmet Arslan Han idi.


Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah bir Karahanlı prensesi ile evlenerek
iki devlet arasında akrabalık kurdu ve böylece Karahanlıları kendisine
bağladı (1089). Selçukluların Katavan Savaşı’nda yenilmesiyle beraber
Batı Karahanlılar da Karahitay hâkimiyetine girmişti (1141).
Harzemşahlar bölgedeki Moğol hâkimiyetine son vermiş, son Karahanlı
hükümdarı Osman Han’ı da ortadan kaldırarak, bu devleti yıkmışlardır
(1212).