Vatikan'ın gizli arşivinde Türkler

Araştırmacı-yazar Rinaldo Marmara, Vatikan'ın Arşiv Kütüphanesi'nde
Türk tarihine ışık tutacak nitelikte çok değerli evraklar bulunduğunu
belirterek, 500'e yakın Osmanlıca el yazması eserin, Vatikan
Kütüphanesi'nin 5 ayrı bölümünde muhafaza edildiğini bildirdi.


Marmara'nın "Vatikan'ın Gizli Arşiv ve Kütüphanesi'nde Bulunan Osmanlıca
Eserler ve İstanbul Konulu El Yazmaları" başlıklı makalesi, 1453
İstanbul Kültür ve Sanat Dergisi'nde yayımlandı.

Vatikan Kütüphanesi'nde takriben 70 bin el yazması, 100 bin öz geçmiş,
bir milyon basılı , 100 bin harita
ve çizim bulunduğunu belirten Marmara, Vatikan Gizli Arşivi'nde ise
dünyanın birçok devletinin tarihi ile ilgili çoğu gün ışığına çıkmayan
yüz binlerce tarihi evrak olduğunu kaydetti.

Vatikan'ın Arşiv Kütüphanesi'nde Türk tarihine ışık tutacak nitelikte
çok değerli evraklar bulunduğunu bildiren Marmara, şu bilgileri verdi:

"Fakat bunları bulup çıkarmak hem zaman hem de yılların deneyimini
gerektirir. Osmanlı sultanları ile zamanın papalarının veya kralların
yazışmaları dikkate değer niteliktedir. Mesela Papa IX. Pio'nun
Abdülmecid'e yazdığı 20 Haziran 1848 ve 9 Şubat 1850 tarihli
mektuplar... Bolognetti bölümündeki, tarihsiz bir evrak ise Sultan III.
Ahmet ile Papa VII. Alessandro arasındaki gerçek dostluğu dile
getiriyor. Yine aynı bölümde III. Ahmet'in Polonya Kralı'na yazdığı 30
Eylül 1703 tarihli mektubunda, tahta çıkışını haber vererek bir önceki
sultan ile yaptığı barışı onaylıyor.

Bolognetti bölümündeki 65 sayfalık bir el yazmasında, Francesco Zenco,
II. Beyazıd zamanına ait Türk örf ve adetlerini anlatıyor. Borghese
bölümünde ise Türkiye'yi anlatan Giacomo Soranzo'nun 1576 tarihli 40
sayfalık el yazması mevcuttur.

Dışişleri-savaş bölümü arşivlerinde, VI. Reşad'ın Papa'ya yolladığı el
yazması mektubu bulunmaktadır. Sultan, mektupla ilgili III. Mehmet'in
IV. Pol'a 9 Mart 1556 tarihli yazısı, IV. Mehmet'in [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] Kralı XIV.
Louis'e yazdığı mektup ve cevabı, III. Murat'ın Polonyalılara Eylül 1575
tarihli yazısı, II. Osman'ın 13 Şubat 1620 tarihli mektubu ve IV.
Süleyman'ın I. Leopoldo'ya gönderdiği 1701 tarihli mektubu sayabiliriz.
Aynı arşivde, 1898 yılında Sultan'ın, Vatikan'a gönderdiği hediyeleri
görmek de mümkündür."

Marmara, İstanbul'daki eski Ruhani Reisliği'nin arşivlerinin ise
Vatikan'da 196 dosyada muhafaza edildiğini belirterek, dışişleri
bölümünde ise Lozan Antlaşması ve gayrimüslümler hakkında tarihi
vesikalar yer aldığını bildirdi.

Vatikan Kütüphanesi'nin muhtelif bölümlerinde, İstanbul konulu 14-18.
yüzyıllara ait el yazmaları bulunduğunu kaydeden Marmara, bunlar
arasında, "İstanbul'un Tasviri 1629", "Türklerin Örf ve Adetleri",
"İstanbul Yangını 1633", "Şehrin Tasviri Osmanlı Ordusu ve Devlet
Yönetimi Hakkında Bilgiler", "İstanbul'un Fethi" gibi eserlerin
bulunduğunu bildirdi.

Vatikan'ın gizli arşivlerinde, İstanbul şehrini anlatan el yazmalarının
da mevcut olduğunu belirten Marmara, bunlara örnek olarak 1582 yılına
ait Maffeo Veniero'nun İstanbul Tasviri'ni ve Venedik Sefiri Marcantonio
Barbaro'nun 1573 İstanbul Anlatımı'nın sayılabileceğini bildirdi.

Rinaldo Marmara, 500'e yakın Osmanlıca el yazmasının, Vatikan
Kütüphanesi'nin beş ayrı bölümünde muhafaza edildiğini belirterek,
kütüphaneye ilk giren el yazmaları arasında 443 sayfalık çok konulu dini
bir eserin sayılabileceğini kaydetti. Bunlar arasında, Kutbüddin İzniki
tarafından kaleme alınan ibadet ile ilgili 420 tarihli Mukaddime,
Hazreti Muhammed'in kızı Fatma'ya kadınların görevleri hakkındaki
vasiyeti, Recep ve Şaban aylarının önemini anlatan eserin yer aldığını
belirten Marmara, makalesinde şöyle devam etti:

"Kütüphanede 4 değerli Osmanlıca el yazması eser bulunmaktadır. 1689
yılında vefat eden İsveç kraliçesi Cristina'nın kütüphanesine ait olan
bu eserler
1690'da Papa VIII. Alessandro tarafından satın alınmıştır. Bunlardan bir
tanesi Jos Von Hammer tarafından çok değerli olarak tanımlanan
Aşıkpaşazade'nin Tevarih-i Ali Osman adlı eseridir. İstanbul'da Breves
tarafından satın alınan bu eser, varisleri tarafından başka el
yazmalarıyla birlikte VIII. Louis'e satılmıştır. Sanat ve bilim dalında
Hizr İbn Abdullah'ın müzik kitabı, coğrafya konusunda Nil Nehri'nin
haritası, eczacılığa ait reçeteler bu eserler arasında yer alıyor.

Vatikan'daki Türkçe el yazmalarının bir bölümü, ünlü gezgin Pietro Della
Valle'nin seyahatlerinden ve bilhassa 1614-1615 yıllarında bulunduğu
İstanbul'dan getirdiği koleksiyonundan meydana geliyor. Bu el yazmaları,
Vatikan'a 1718 yılında, Papa XI. Clemente'nin hediyesi olarak
gelmiştir. Kendisi de bu el yazmalarını, 1652'de vefat eden Della
Valle'nin yeğeni ve mirasçısı olan Marki Rinaldo Del Bufalo'dan almıştı.
Valle'ye ait el yazmalarıyla beraber Papa XI. Clemente'nin hediyesi
olarak birkaç Türkçe el yazması da Vatikan Kütüphanesi'ne girmiştir. "

Marmara, Vatikan'ın araştırmacılara sunduğu arşiv ve kütüphane
bilgilerinden, Türk tarihi ile ilgili olanların çıkarılıp dünyaya
tanıtılması gerektiğini kaydetti.