Medler ve Persler

Bugünkü İran'ın kuzeybatısı olan bölgeye eskiden Medler ülkesi anlamına
gelen Medya denirdi. Med kabilesinin adı ilk kez İÖ 836'da, Asur Kralı
II. Şalmanezer'e haraç ödemeye başladıkları zaman duyuldu. Asur
İmparatorluğu'ndan ayrılıp kendi krallıklarını kurmaları bundan yaklaşık
200 yıl sonraya rastlar. İÖ 612'deyse Asurlular'ın başkenti olan
Ninova'yı yakıp yıkarak Asur İmparatorluğu'nun kuzeyini ele geçirdiler.
İlk Persler de bugünkü İran'ın güneybatısında yaşayan bir kabileydi.
Krallarından biri olan Kiros (Kuruş), Med kralına karşı ayaklandı ve
Medler'[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yenilgiye uğratarak İÖ 550'de başkent Ekbatan'ı
aldı. Kiros bununla yetinmeyerek Anadolu'daki zengin Lidya ülkesini,
Yunan kentlerini ve Babil topraklarını da ele geçirdi. Babil Kralı
Nabukadnezar'ın tutsak olarak Babil'e götürdüğü Yahudiler'[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] serbest bırakarak kendi topraklarına dönmelerine
izin verdi {bak. Babil; Babİl ve Asur UYGARLIKLARI; NABUKADNEZAR).

Yetenekli bir kumandan olan Kiros yaklaşık 20 yılda önemli başarılar
elde etti. O zamana kadar verimli ırmak vadilerinde rahat bir yaşam
sürmeye alışmış toplumlar, Kiros' un komutası altındaki güçlü kuvvetli,
ok atmada usta dağcılar karşısında çaresiz kaldılar. Gene de Kiros, ele
geçirdiğ[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yerlerdeki halka iyi davrandı, alıştıkları biçimde
yaşamalarına izin verdi.
Kiros'un oğlu Kambyses İÖ 525'te Mısır'ı ele geçirdikten sonra Anadolu
kıyısındaki Yunan adalarını ve Kıbrıs'ı da aldı. Ne var ki, acımasız bir
hükümdardı ve sonunda delirerek kendi canına kıydı. Onun ölümünden
sonra baş gösteren bir karışıklık döneminin ardından Darius tahta çıktı
(bak. DARİUS).
Darius kendisini, Çin dışında o güne kadar görülmemiş büyüklükte bir
imparatorluğun başında buldu. Bu imparatorluk Anadolu'yu ve bugünkü
Ortadoğu'nun büyük bir bölümünü kapsıyor, hatta Hindistan'a kadar
uzanıyordu. Darius, imparatorluğu "satraplık" diye bilinen 20 eyalete
ayırarak her birinin ödeyeceği haracı belirledi. Persler, saf altın ve
gümüş çubuklar yerine ilk kez madeni para kullanmaya başladılar. Gene
Darius zamanında Persler ilk kez parşömene mürekkeple yazı yazdılar. Taş
ve kil üzerine yazılan çiviyazısından değişik bir tür yazı
geliştirdiler.
Darius, Sicilya ve İtalya kıyılarını keşfetti. Kaptanlarından biri Hint
Okyanusu'nu aştı. Yaklaşık İÖ 516'da Tuna Irmağı'nı geçerek İskitler'e
saldıran Darius Rusya'ya kadar ilerledi. Mısır'da, Nil Irmağı ile
Kızıldeniz arasında bir kanal açtırarak gemilerini buradan Kızıldeniz'e
geçirdi.
Pers İmparatorluğu'nun zayıflayıp çökmesi büyük ölçüde Yunan kentlerinin
yükselişine bağlıdır. Darius, Yunanlılar'la savaşmak için komutanlar
gönderdiyse de, bu girişimler başarısızlıkla sonuçlandı. Sonunda, İÖ
490' daki Maraton Savaşı'nda Persler yenilgiye uğradı (bak. Maraton
Savaşi).
Darius'un oğlu Kserkses babasının yerine geçti ve Yunanistan'a büyük bir
sefer düzenledi (bak. Kserkses). Ordunun Atina'yı ele geçirmesine
karşın, donanma Salamis Savaşı'nda (İÖ 480) Atina donanmasına yenildi.
Pers ordusu İÖ 479'da Plataya'da yenilgiye uğradı. Bundan sonra Pers
İmparatorluğu günden güne topraklarını yitirdi, yöneticilerin
güçsüzlüğünden yararlanan satraplar başkaldırdı. Bir süre için
imparatorluk eski gücüne yeniden kavuştuysa da İÖ 334'te Büyük İskender
ülkeyi ele geçirdi.
Persler'in dini ve yasaları eskiçağda yaşamış toplulukların çoğundan
daha ileriydi. Persler tektanrılı dinlerin öncüsüydü; İÖ 7. yüzyılın
sonlarında ve 6. yüzyılın başlarında yayılan Zerdüşt dinine inanırlardı.
Bu dinde tapınak ya da önünde tapınılan putlar yoktu. Zerdüşt iyi ile
kötünün hep birbiriyle savaştığını, tapındığı tanrının Persler'in olduğu
kadar tüm insanlığın da tanrısı olduğunu söylerdi.